Door Jan Willem Fijen, internist – intensivist.

Inleiding 

De druk op het gezondheidszorgsysteem is de afgelopen jaren toegenomen. Dit komt door enerzijds toegenomen maatschappelijke verwachtingen over wat de gezondheidszorg te bieden heeft en door een vergrijzende bevolking, maar anderzijds door toegenomen co-morbiditeit, complexiteit en de toename van technologische mogelijkheden. Met name de vraag naar voldoende middelen en mensen voor acute en kritieke zorg kan het huidige aanbod overschrijden. Het aantal operationele IC-bedden is sinds de COVID-19 pandemie in Nederland en daarbuiten in het algemeen verminderd door vooral uitval van zorgprofessionals als gevolg van burn-out, ziekte en/of de gevolgen van COVID-19 zelf. Recentelijk was er veel aandacht voor pandemische paraatheid naast de gekrompen basiscapaciteit van Nederlandse intensive care units. Het reageren op uitdagingen zoals bovengenoemd met voldoende bekwaam personeel en middelen vergt een goed adaptatievermogen van zorgprofessionals.  

De dagelijkse druk en de aanpassingen die dat vergt 

In BMJ Quality and Safety beschrijven Page en collega’s een robuust kwalitatief onderzoek naar de soorten van dagelijkse druk waarmee zorgprofessionals worden geconfronteerd en de strategieën die zij gebruiken om op dergelijke uitdagingen te reageren in de intensive care. In vier ziekenhuizen van het Verenigd Koninkrijk werden semigestructureerde interviews afgenomen bij een multidisciplinair team van medisch specialisten, IC-verpleegkundigen en fysiotherapeuten. De ervaren druk hield voornamelijk verband met gebrek aan bekwaam personeel bij een ​​toenemend aantal complexe IC-patiënten. Het onderzoek is methodologisch goed en toont de adaptieve strategieën die intensivisten en andere IC-zorgprofessionals gebruiken in tijden van drukte om risico’s te minimaliseren en de patiëntveiligheid te bevorderen. Dit kunnen aanpassingen op de dag zelf zijn (flexibele inzet staf, prioritering, toename van communicatie) maar ook geplande aanpassingen voor de nabije toekomst. Hoewel hun werk en onderzoek zich concentreerde op de ICU-omgeving zijn de bevindingen relevant voor vele andere gezondheidszorgomgevingen. Gezondheidszorgwerkers in het algemeen ervaren aanzienlijke druk omdat de aard van de te leveren gezondheidszorg een zware emotionele last met zich meebrengt. Daarnaast ontstaan morele bezwaren om suboptimale zorg te moeten leveren, ook al is dat juist om meer patiënten voldoende te kunnen behandelen. 

Adaptatiestrategieën en patiëntveiligheidscultuur 

Page en collega’s identificeerden een groot aantal adaptieve strategieën die door artsen in de intensive care worden gebruikt als reactie op het beheersen van de dagelijkse druk van een ICU-omgeving. Het hebben van een waaier of portfolio van adaptatie-strategieën en de training van klinische leiders en hun teams in het gebruik hiervan, leidt tot het vermogen van aanpassing en adaptatie en resulteert in een robuuste patiëntveiligheidscultuur. Aanpassing aan persisterende uitdagingen zoals personeels-, medicatie- en beddentekorten, evenals aanpassing aan organisatorische veranderingen met andere rollen en verantwoordelijkheden is essentieel om goed te blijven te presteren.  

Desondanks is het hebben van adaptatiestrategieën geen panacee voor alles 

Ondanks het vermogen om zich te kunnen aanpassen aan veranderende druk in de kliniek, kan ICU-personeel nog steeds last hebben van psychologische problemen en spanningen, die hun persoonlijke veerkracht verminderen. Adaptieve strategieën kunnen soms ook leiden tot onbedoelde gevolgen die de patiëntveiligheid kan schaden. Dit komt doordat bestaande beleidsmaatregelen en procedures kunnen worden losgelaten. Introductie van differentiatie van het personeelbestand met diverse rollen in patiëntenzorg leidt bijvoorbeeld tot het toewijzen van een minder ervaren verpleegkundige aan een ernstig zieke, beademde patiënt. Hierdoor kan meer risico ontstaan voor de patiënten. Deze adaptieve strategieën kunnen tevens leiden tot meer stress van het personeel en meer burn-out.  

Beschouwing 

Het is duidelijk dat een personeelsbestand dat zich kan aanpassen, een belangrijke beschermende factor is bij het reageren op de aanhoudende druk die het werken op de intensive care met zich meebrengt. Adaptieve strategieën kunnen kosten met zich meebrengen, indien langdurig gebruikt kunnen ze schade toebrengen aan de patiënt. Leidinggevenden in de zorg moeten het adaptief vermogen van teams mogelijk maken gebruikmakende van technologie en communicatiemiddelen, maar ook van gewijzigde prioritering en beleid. Tevens is scholing en educatie bijvoorbeeld door scenario-trainingen van belang. Belangrijk is te beseffen dat niet alle adaptieve strategieën noodzakelijkerwijs tot schade leiden. In Nederland ontbreekt tot op heden dergelijk onderzoek maar het lijkt wel zinvol dat adaptatiestrategieën ook in de Nederlandse situatie bekend zijn. 

Conclusie 

Kennis en begrip van de verschillende adaptieve strategieën die door ICU-personeel worden gebruikt kunnen informatie opleveren voor de implementatie van gerichte interventies die een personeelsbestand kan ondersteunen dat boven de druk van uitdagende dynamische ICU-omgevingen kan uitstijgen. Uiteindelijk zal dit veilige, competente zorg opleveren voor de meest kwetsbare patiënten van het ziekenhuis. 

Zoektermen op internet: 

Jan Willem Fijen, ICU, personeelsbeleid, adaptatie, werkklimaat, ziekenhuizen