Door Robert Mouton en Guus Schrijvers, redacteuren van de nieuwsbrief.
Voordat we een hele riedel gaan geven aan inhoudelijke beleidsvoornemens die dusdanig uitgekauwd en zorgvuldig geformuleerd zijn dat niemand het er mee oneens kan zijn, vragen we aandacht voor de volgende kluwen aan reeds bestaande, voorgenomen en op handen zijnde akkoorden en enkele gebeurtenissen die op korte termijn plaatsvinden.
Akkoorden tussen veldpartijen en VWS
- Preventieakkoord, voor een bespreking en toelichting, zie hier, hier en hier.
- IZA, voor een bespreking en een toelichting zie hier, hier, hier en hier.
- GALA, voor een bespreking en een toelichting zie hier, hier en hier.
- WOZO, voor een bespreking en een toelichting zie hier, hier en hier.
- HLO, voor een bespreking en een toelichting zie hier, hier en hier.
- AZWA, voor een bespreking en een toelichting zie hier, hier en hier.
Politieke akkoorden en voornemens
- Hoofdlijnenakkoord 2024, zie alhier en hier.
- Regeerakkoord 2024, zie alhier.
- Verkiezingsprogramma’s en standpunten politieke partijen, voorbeelden: zie alhier, hier en hier.
- Akkoorden in de aanstaande formatie (hoofdlijnenakkoord / regeerakkoord).
Op handen zijnde gebeurtenissen
- Ondertekening VWS en veldpartijen van AZWA en HLO, begin september 2025.
- Indiening bij het parlement van de miljoenennota door rompkabinet, 16 september 2025
- Verkiezingen op 29 oktober 2025.
Deze tien akkoorden en drie gebeurtenissen beïnvloeden alle elkaar en leiden uiteindelijk tot uitvoering van gezondheidsbeleid voor de periode 2025 en de jaren daarna. Welke stappen kunnen overheid, veldpartijen en politieke partijen zetten om toch een enigszins coherent beleid voor deze jaren te realiseren? Hieronder volgt een beschouwing over deze vraag.
Wel akkoorden maar geen stelselaanpassingen
De akkoorden tussen VWS en veldpartijen berusten op de gevoelde noodzaak om elkaar rust, zekerheid en perspectief te gunnen. VWS is gebaat bij een goed verhaal dat ze kan monitoren, stimuleren, subsidiëren en communiceren, bijvoorbeeld over informele zorg, digitale zorg of passende zorg en de veldpartijen zijn gebaat met een consensus over dezelfde onderwerpen, aangevuld met zaken zoals domeinoverstijging, samenwerking, effectiviteit en transities. Maar dat is nog lang niet alles, beide fronten zijn gebaat bij vaststelling van het macrokader en enige detaillering ervan: VWS kan dit in het kabinet verkopen en de veldpartijen doen dat aan de achterban. Bij elk initiatief voor een nieuw akkoord spelen al deze argumenten een rol, vaak onder de vlag van betaalbaarheid, toegankelijkheid, efficiency, en kwaliteit van de zorg.
In het IZA en de andere negen akkoorden wordt niet of nauwelijks aan stelselaanpassingen en herverkaveling van domeinen gedaan. Machtsverhoudingen blijven hetzelfde of worden iets uitvergroot (de zorgverzekeraars krijgen bijvoorbeeld meer regie), maar het stelsel zelf is uitgangspunt en dus geen onderwerp van studie, analyse of sturing. Als een partij niet tekent (bijvoorbeeld Mantelzorg Nederland bij het AZWA), dan lijkt dat geen impact te hebben op de anderen.
Wat leveren al die akkoorden nu op?
In verschillende editorials (zie hier en hier en hier) hebben we ons welwillend kritisch uitgelaten over de akkoorden. De RVS (zie alhier) heeft vier jaar geleden al opgeroepen te stoppen met nationale akkoorden. Marcel Levi (zie alhier) deed onlangs ook een oproep om het nut van deze beleidswereld als het ware te spiegelen aan de impact op de werkvloer. Onlangs schreven wij ook over de kloof tussen de beleidswereld en de praktijk in dit verband (zie alhier).
Nu willen we niet alle goedbedoelde samenwerkingen, exercities, transformaties, projecten, domeinoverstijgingen bekritiseren, dat zou de baby met het badwater weg doen spoelen. Maar er zijn wel drie kritische vragen te stellen aan veldpartijen en VWS:
- Zouden de goede projecten, genoemd in diverse akkoorden, niet sowieso in werking zijn gesteld?
- Hoe komt het dat van alle transformatieaanvragen in het kader van het IZA (zie alhier) maar een klein deel is goedgekeurd en
- Hoe streng zijn de zorgverzekeraars en de Nza geweest die deze projecten beoordeelden? Wij hebben zelf aanvragen gezien zonder KPI’s, tijdslijnen en met magere governance. De beoordelingen en de volledige transformatieplannen zijn niet openbaar.
De wederzijdse klem
In het kader van de genoemde drie gebeurtenissen in de komende twee maanden is het zaak om stil te staan bij de vraag: hoe nu verder? Begin september wordt het AZWA (zie voor de bespreking alhier en hier) geaccordeerd – als dat niet wordt uitgesteld i.v.m. de regeringscrisis – buiten het zicht van de burger om. Dit beperkt dus in ernstige mate de bewegingsvrijheid van de politiek: mooie woorden in verkiezingsprogramma’s – en straks in het regeerakkoord – zullen omgebogen moeten worden (lees verzwakt, verdiept of ontkend) vanwege een eerder gesloten akkoord. Dat is weinig democratisch, sterker nog, het legt bloot wat het AZWA allang is: een opportunistisch en te scherp akkoord in een introvert stelsel waarin iedereen elkaar vast dient te houden: de wederzijdse klem. Het democratisch gehalte is daarbij minimaal. Zestien partijen tekenen mee. Overigens: het HLO (zie nummer 5 hierboven) zou tegelijkertijd getekend gaan worden. Daar geldt dezelfde argumentatie voor.
Moet het AZWA dan van tafel? Waarschijnlijk zijn de hoofdlijnen zowel in termen van beleid als in termen van financiën opgenomen in de VWS-begroting (miljoenennota) 2026 die op Prinsjesdag wordt gepresenteerd. Zeker weten doen we dat echter niet, zo dicht zitten we er niet bovenop. En via de algemene beschouwingen en de behandeling van de begroting VWS in de Tweede Kamer zou er nog wel e.e.a. aan kunnen worden gesleuteld. De vraag is natuurlijk door wie: welke politieke partij(en) wil(len) de rust doorbreken, het veld in oproer brengen en het nut van de mooi geformuleerde doelstellingen in twijfel trekken? De politiek is in feite net zo gegijzeld als VWS. Of toch niet?
Kortom
Het zou van politieke moed en democratisch besef getuigen als de ondertekening van het AZWA en HLO over de verkiezingen heen wordt getild. Eén van de belangrijke adviezen erin is om een staatscommissie eens goed naar stelsel, verantwoordelijkheden, uitdagingen en oplossingsrichtingen te laten kijken. Laten we dit advies voor een staatscommissie er wel alvast uittillen en dit, zoals we al eerder schreven, in de verkiezingsprogramma’s en/of de debatten terug laten komen. Niet om het stelsel af te branden, maar omdat AZWA en HLO een fundamenteel mankement vertonen: de burger praat niet mee (zie ook de artikelen hier, hier, hier, hier en hier) en de (toekomstige) politiek wordt buiten spel gezet. Wat ons betreft is het stelsel met zijn hoofdlijnakkoorden daarom een anachronisme.
N.b. In de komende periode zullen wij als redactie en met auteurs van de Nieuwsbrief op een aantal hoofdthema’s de volksgezondheidshoofdstukken van politieke partijen vergelijken.
Zoektermen voor internet
Robert Mouton, Guus Schrijvers, editorial, beleidsontwikkeling, AZWA, GALA, IZA, Preventieakkoord, HLO, ondertekening, verkiezingen
Wat blijkt het in de praktijk toch moeilijk te zijn om oplossingen te baseren op goede probleemanalyse. Terwijl, in elk geval in mijn studie ervaring (Economische Wetenschappen aan de UvA 2e helft 70-er jaren en 1e helft 80-er jaren van de vorige eeuw) dat er bij alle onderdelen (macro-economie en bedrijfseconomie) van deze studierichting werd ingehamerd. Nu lijkt het erop dat voorgedragen oplossingen voortkomen uit de koker van het al dan niet ideologisch (bijvoorbeeld marktwerking als oplossing voor alle kwalen) wensdenken. Er wordt voorbij gegaan aan de praktijk en de realiteit. Goede voorbeelden van een gepredikte nieuwe aanpak berusten veelal op initiatieven afkomstig uit de praktijk doch worden toegeschreven aan de heilzame werking van het nieuwe beleid. En serieus evalueren laten we liever ook achterwege want dat levert teleurstellingen op. Nee, dan maar liever het gezegde ‘als het kalf verdronken is, dempt men de put’ in de praktijk gebracht. Immers, de jaarlijkse rapportages van de Rekenkamer resulteren vooral in studiemateriaal voor hen buiten de kringen van beleidsmakers. Dus”‘ après nous le déluge.