Door Monique Penturij-Kloks, Mandy van Liempt en Karen Keijsers, allen werkzaam in het Jeroen Bosch Ziekenhuis.
Dit artikel bevat een samenvatting van een publicatie in het Journal of Nursing Management: Pandemic Lessons for Future Nursing Shortage: A Prospective Cohort Study of Nurses’ Work Engagement before and during 16 Months of COVID-19, 2023
Inleiding
Voor de Nederlandse zorg is de grootste uitdaging dat verpleegkundig professionals bevlogen blijven ondanks de chronische druk door de toenemende schaarste. De dubbele vergrijzing gaat de komende jaren zorgen voor een groeiend aantal multi-morbide ouderen en tegelijk is sprake van een dalend aantal zorgprofessionals om voor hen te zorgen. Dat het voor de kwaliteit van zorg en het welzijn van verpleegkundig professionals beter is als zij bevlogen zijn is in vele wetenschappelijke onderzoeken aangetoond. Maar wat is de invloed van chronische druk op de bevlogenheid van verpleegkundig professionals? Om dat te weten te komen is in het Jeroen Bosch Ziekenhuis een aantal metingen gedaan naar de bevlogenheid van verpleegkundig professionals voor en tijdens de COVID-19 pandemie. De pandemie gaf die druk namelijk ook; eerst acuut en daarna chronisch.
Het gezondheidswelzijn van patiënten en medewerkers is in het Jeroen Bosch Ziekenhuis (JBZ) een van de strategische thema’s. Gezondheidswelzijn is voor het JBZ de vertaling van het concept van positieve gezondheid. Door de druk die de pandemie op professionals legde, werd het belangrijk gevonden te weten hoe het met medewerkers ging. Om die reden besloten JBZ- onderzoekers na maart 2020 in de eerste golf de UWES-9 (een gevalideerde vragenlijst die bevlogenheid meet) aan het reguliere medewerkers onderzoek toe te voegen.
De studie
In deze cohortstudie hebben verpleegkundig professionals, werkzaam in het Jeroen Bosch Ziekenhuis, vóór en tijdens de drie COVID-19 golven de UBES-9 ingevuld, gedurende een periode van 16 maanden. Bevlogenheid, zoals omschreven door Schaufeli en Bakker, werd gemeten. Het wordt gezien als een bevredigende en positieve gemoedstoestand ten aanzien van het werk. De gemoedstoestand wordt gekenmerkt door drie sub-domeinen: absorptie, vitaliteit en toewijding. Bij absorptie is de zorgverlener sterk betrokken bij het werk, waardoor de tijd snel voorbijgaat. Bij vitaliteit heeft de zorgverlener een groot doorzettingsvermogen, veel energie en mentale veerkracht en is de zorgverlener bereid om investeringen te doen voor werk. Bij toewijding heeft de zorgverlener het gevoel van betekenis, trots, uitdaging, passie en gedrevenheid.
De vier meetmomenten waren in maart, juli en november 2020 en in juli 2021, waarbij alle verpleegkundigen werden benaderd. De uitzondering was de meting van maart, daarin werden verpleegkundigen door geblindeerde randomisatie uitgenodigd. Alle deelnemers op alle meetmomenten waren verpleegkundigen die op dat moment werkzaam waren in het JBZ, waardoor het een dynamisch cohort is wegens in- en uitstroom van werknemers.
De steekproef telde in totaal 1697 verpleegkundig professionals, met een respons ratio variërend van 37 tot 66%. 1499 vragenlijsten zijn volledig ingevuld en zijn uiteindelijk gebruikt voor analyse.
Het aantal COVID-19 patiënten in het ziekenhuis hebben we gebruikt om een indruk te geven van de drukte in het beddenhuis en de druk op verpleegkundig professionals. Tijdens de eerste golf (eind maart 2020) waren er snel veel patiënten, op een maximum waren er 85 COVID-19 patiënten. Deze golf duurde 11 weken. Tijdens de tweede en derde golf waren er minder patiënten, op een maximum waren er 64 COVID-19 patiënten. Deze golven duurden echter langer, namelijk 38 weken. Voor de wijze van steekproeftrekking, statistische toetsing op de antwoorden en de validering van de vragenlijst verwijzen wij naar het oorspronkelijke Engelstalige artikel.
De JBZ-verpleegkundig professionals en hun bevlogenheid onder acute en chronische druk
De gemiddelde leeftijd van de verpleegkundig professionals op de meetmomenten was 41.2 jaar en 90,5% was vrouw. De resultaten laten zien dat de bevlogenheid onder verpleegkundig professionals significant lager was tijdens alle meetmomenten in vergelijking met de eerste meting voor de pandemie, maart 2020.
Hoewel het de verwachting was dat de daling zich voort zou zetten, liet de bevlogenheid na acht maanden een stabilisatie zien. De vraag is dus waardoor dat komt. Het zou kunnen zijn dat verpleegkundig professionals in de loop van de pandemie beter werden in het reguleren van de eisen die aan hen gesteld werden in werk, door de organisatie, het thuisfront en henzelf. Een andere verklaring kan mogelijk gevonden worden in de Event Systems Theorie (EST). De kracht van een event wordt gevormd door hoe nieuw het is, hoe disruptief en hoe kritiek onmiddellijk handelen is. In de loop van de pandemie nam de kracht van dit ‘event’ mogelijk af doordat meer bekend werd over behandel(on)mogelijkheden en verpleegkundig professionals gewend raakten aan COVID-afdelingen. Na een aantal maanden was dit niet meer nieuw en hoewel de pandemie disruptief bleef, wisten verpleegkundig professionals beter wat ze konden verwachten en hoe ze konden handelen. Een derde verklaring kan liggen in de longitudinale reacties op stress. In de wetenschappelijke literatuur zijn verschillende hypothetische stressreacties beschreven die een systeem na een ‘stressvol event’ of traumatische gebeurtenis terugbrengen naar het evenwicht van voor die gebeurtenis. Deze stressreacties worden weerstand, veerkracht, herstel, terugval, vertraagd disfunctioneren en chronisch disfunctioneren genoemd. De bevlogenheid van verpleegkundig professionals lijkt het meest op de stressreactie ‘herstel’, de stressreactie die gekenmerkt wordt door een periode van minder functioneren gevolgd door een geleidelijk terugkeren naar de staat van voor de pandemie. We zien namelijk een daling in de bevlogenheid die na zestien maanden stabiliseert. Of de verpleegkundig professionals van het JBZ daadwerkelijk terugveren, moet blijken uit een nieuwe meting.
De impact van de druk die ontstaat uit de tekorten aan verpleegkundig professionals
De uitkomsten van dit onderzoek geven een beeld van de effecten onder lange termijn druk, een druk die in de toekomst waarschijnlijk toeneemt. Van belang daarbij is dat we zien dat er een stabilisatie optreedt, maar of die doorzet? Dat moet blijken uit de volgende meting die binnen het JBZ wordt uitgevoerd in september 2023.
Zorgorganisaties zullen in hun beleid naar een breder geheel moeten kijken: de afstemming van de zorgorganisatie, de patiënt, het thuisfront en de zorgbehoefte vereist maatwerk en regulering door de verpleegkundige. Dat verdient de volle aandacht van de leidinggevenden en ondersteuning van stafafdelingen zoals Academies en HR. In onze beleving kan een grote span of control van leidinggevenden daarmee op gespannen voet staan.
Hoe het JBZ aan de hand van deze inzichten werkt aan de bevlogenheid van verpleegkundig professionals
Allereerst door het volledige potentieel van de verpleegkundige professional zoveel mogelijk te benutten waar dit op de afdeling (of afdeling overstijgend) nodig is en het de ambitie van de verpleegkundige is. Dit is uitgewerkt in de visie op de verpleegkundig professional op MBO-, HBO-, en WO-niveau. Daarin staat dat de verpleegkundig professional, op basis van ontwikkelwensen en noodzaak rollen kan vervullen in de zorg, rollen op het gebied van onderzoek, opleiden, regievoering, kwaliteit en leiderschap. JBZ hoopt zo ontwikkelpaden voor verpleegkundig professionals vorm te geven die zowel de verpleegkundig professionals als de zorg verbeteren. Zo zijn inmiddels ook leertrajecten ontstaan voor verpleegkundig kartrekkers. Dit zijn verpleegkundig professionals die de ambitie hebben een verandering in hun eigen zorg of over de grenzen van hun eigen zorg vorm te geven. Ook worden er jaargesprekken gevoerd waarin het gezondheidswelzijn van de medewerker centraal staat. De jaargesprekken zijn gebaseerd op het spinnenweb van positieve gezondheid, een concept dat naar het geheel van de mens en zijn omgeving kijkt.
Over de auteurs
Karen Keijsers is klinisch geriater, klinisch farmacoloog en decaan van de Jeroen Bosch Academie in het Jeroen Bosch Ziekenhuis en te bereiken op k.keijsers@jbz.nl
Mandy van Liempt is projectleider strategie en innovatie in het Jeroen Bosch Ziekenhuis en te bereiken op m.v.liempt@jbz.nl
Monique Penturij-Kloks is manager van de Jeroen Bosch Academie in het Jeroen Bosch Ziekenhuis en te bereiken op m.penturij@jbz.nl
Zoektermen voor het internet:
Karen Keijsers, Mandy van Liempt, Monique Penturij- Kloks, bevlogenheid, verpleegkundig professionals, schaarste, positieve gezondheid, medewerkers onderzoek, werkdruk