Door Robert Mouton en Guus Schrijvers, hoofdredacteur  en redacteur Nieuwsbrief Zorg en Innovatie.  

De voorgeschiedenis vanaf 2019

Op 11 februari 2019 bracht CDA kamerlid Joba van den Berg de initiatiefnota Zorg in de regio uit. Daarin pleitte zij als eerste voor het opstellen van regiobeelden en daarop aansluitende regiovisies. VWS werkte haar pleidooi uit binnen haar programma Juiste Zorg op de Juiste Plek (JZodJP). Ruim een jaar later zijn er in den lande tal van regiobeelden opgesteld. Berenschot gaf op 31 juli 2020 een beeld van de stand van zaken in een rapport. Het adviesbureau omschrijft een regiobeeld als een feitelijk beeld van de sociale- en gezondheidssituatie én opgave in een regio, gemeente of wijk. Enkele bevindingen in het Berenschot-rapport zijn:

• In wisselende mate is er aandacht voor ontwikkelingen in gezondheid en leefstijl, bevolkingsontwikkeling en sociale omgeving. Ontwikkelingen in de fysieke omgeving (ofwel: welke impact heeft vastgoed en gebouwen op zorgaanbod) komen nog nauwelijks terug.
• Bij de meeste initiatieven zijn het ziekenhuis, huisartsen, de zorgverzekeraar en langdurige zorg aangehaakt. Gemeenten zijn soms actief betrokken. Minder vanzelfsprekend blijkt nog de betrokkenheid van de geestelijke gezondheidszorg, de GGD, het sociaal domein, welzijnswerk, en eerstelijnspartners zoals paramedici en apotheken. Ook is actieve vertegenwoordiging van cliënten/patiënten/burgers nog niet overal vanzelfsprekend.
• In een aantal regio’s is het regiobeeld al vertaald naar gezamenlijke opgaven. Initiatieven met een lokaal karakter besteden daarbij vooral aandacht aan kwetsbare ouderen en GGZ. Op zorgkantoorniveau is vooral aandacht voor kwetsbare ouderen en acute zorg.
• Makers van regiobeelden ervaren vele belemmeringen op terreinen zoals doorzettingsmacht/governance; informatievoorziening/ICT; bekostiging/financiering; ruimte en tijd professionals; vertegenwoordiging van burgers en van zzp’ers aan regiotafels; veel initiatieven lopen naast elkaar.
• In de meeste gevallen geven de respondenten aan slechts beperkt in staat te zijn eigenstandig oplossingen te vinden voor de belemmeringen. Hiermee bedoelen zij dat ze elkaar als regiopartners of andere partijen in het stelsel nodig hebben om over een belemmering heen te komen.
• Het merendeel van de regionale initiatiefnemers geeft aan dat het zou helpen als overheden en uitvoeringsorganisaties veldpartijen faciliteren door praktisch bereikbaar te zijn als er vragen bestaan in regio’s en door flexibel ruimte te bieden om soms buiten de lijntjes te kleuren.
• Gewaakt moet worden dat incidentele oplossingen vervolgens vastlopen in het structureel maken daarvan. De vraag is verder op welk niveau leerervaringen moeten worden gedeeld met andere regio’s om te zorgen dat deze wél hun beslag krijgen in doorontwikkeling van het stelsel of bestaande systemen.

Regiobeelden en -plannen medio 2023

Op de website van JZodJP zijn medio 2023 tal van regiobeelden in alfabetische volgorde van de regionaam in te zien. De redactie heeft er enkelen aangeklikt en is verbaasd over de inhoud, of eigenlijk, het gebrek eraan. Wat demografische gegevens aangevuld met schaarse epidemiologische diagrammen moeten dienen als foto: hoe staat het dan nu – en op korte termijn – voor in de regio? Wat veelal ontbreekt is analyse van vraag, aanbod, trends en relatering van statistische gegevens aan volksgezondheidsdoelen zoals preventie, toegang, kwaliteit, betaalbaarheid van zorg alsmede het terugdringen van sociaal-economische gezondheidsverschillen. In de verkenning die door ons is gedaan, is daarvan niets terug te vinden. Dit zal bij het maken van de regioplannen ongetwijfeld wel een rol gaan spelen Belangrijk aspect daarbij: de zorg is altijd in beweging, machten en krachten veranderen, de tijd van vijfjarenplannen is allang voorbij en een regioplan zal zelf dynamiek uit moeten stralen. Ook het gebruik van woorden komt daarbij nauw: hieronder wordt aangegeven dat men verstrikt kan raken in een jargon van doelen en bedoelingen, transities en bewegingen zonder ijkpunten, fundamenten, onderzoek en criteria.

Een verkeerd voorbeeld van een grote zorgverzekeraar

Wij troffen bij verschillende regiobeelden de volgende passage aan van een grote zorgverzekeraar:

Je voorkomt dat mensen onnodig medische zorg gebruiken door inzet van aanbod uit het beste passende domein zodat achterliggende problemen (zoals leefstijl, eenzaamheid, en schulden) worden aangepakt. Door een betere verbinding en afstemming te realiseren tussen de domeinen ZVW, WLZ en WMO volgens het principe JZodJP blijft de zorg toegankelijk, doelmatig en betaalbaar.

Kennelijk is hier sprake van een copy paste-aanpak waarin één zorgverzekeraar voor al haar regio’s dezelfde maatschappelijke opgave formuleert. Onderbouwing dat deze voor alle regio’s dezelfde is ontbreekt. Is dit nu de oogst van het werken met regiobeelden sinds het begin 2019? Enkele volzinnen die ook in het programma van een politieke partij zouden kunnen staan of in een preambule van de WHO? Welke maatregelen, coördinatiemechanismen, specifieke doelen ziet deze zorgverzekeraar als passend?

De eerste volzin hierboven begint met het woord Je. Wie is “Je”? Wie voorkomt er nu dan wel of niet dat wel of niet onnodige zorg wordt gebruikt? Wat is wiens domein bij onderwerpen als preventie, vroegsignalering en acute zorg? Is er een structuur daarvoor? Een drempel, een criterium, een protocol? Wie hanteert dat?

Feitelijk wordt er niets gezegd en worden wat goed klinkende kreten op een rijtje gezet. Het zou ons niet verbazen als de evaluatie van het bureau Berenschot medio 2023 tot dezelfde bevindingen zou leiden als in 2020: er is geen vooruitgang geboekt ten opzichte van drie jaar geleden. Als we kritisch naar bovenstaande tekst kijken, dan staat er hoegenaamd niets. Professionals en beleidsmakers in de zorg zouden er schamper op kunnen reageren, ware het niet dat dit de uitingen zijn van een serieuze zorginkoper en vaak langdurige contractpartner met een dominante positie.

De komende jaren alleen regioplannen met scenario’s

De redactie gaat al wat langer mee en heeft de provinciale planning onder de WZV (Wet Ziekenhuis Voorzieningen)in de jaren tachtig intensief beleefd en meegeholpen aan het maken van regioplannen. De overeenkomsten met het heden zijn legio. Wij wachten dan ook af wat de regioplannen op gaan leveren. Dan gaat het immers niet alleen om mooie beelden, maar ook om belangen, prikkels, doorzettingsmacht, kosten, vastgoed en concentratie en spreiding van het aanbod van preventieve interventies, geschikte woningen en zorg. Onze verwachting is dat tal van regio’s niet tot een gezamenlijk plan binnen een tot twee jaar kunnen komen. Dat is wel het tijdpad van het Integraal Zorgakkoord. Beter is het dan om de oorzaken van het ontbreken van consensus openbaar te maken en voor verschillende opties scenario’s te ontwikkelen. Verder is van belang dat burgers beter vertegenwoordigd zijn bij de voorbereiding van de regioplannen. Zowel aan de vergadertafels als via interviews en vragenlijstonderzoeken kunnen zij de verschillende opties beoordelen. Dan komt via de publieke opinie en maatschappelijk regionaal debat het beste scenario boven drijven. Deze weg is lang maar wel begaanbaar.

Zoektermen voor het internet:   

Robert Mouton, Guus Schrijvers, beleidsontwikkeling, regiobeelden, regioplannen, zorg inkopen, juiste zorg op de juiste plek, zorg in de regio, zorgakkoord, JZodJP