Door Paul van der Velpen, oud-directeur van diverse GGD’s en Guus Schrijvers, gezondheidseconoom en oud-hoogleraar Public Health bij het UMC Utrecht.
In Regeerakkoord, Preventie-akkoord, kamerbrieven en IZA staan voorstellen voor het versterken van preventie. Paul van der Velpen en Guus Schrijvers ondersteunen deze koers(wijziging), en doen een voorstel: maak ook werk van fiscaal gezondheidsbeleid en Health in all policies (Hiap). Dat verhoogt de kans op een vitaler samenleving.
Fiscaal gezondheidsbeleid
Fiscaal gezondheidsbeleid is het bevorderen van gezondheid met behulp van financiële stimulansen van de overheid. Deze term sluit aan op het begrip fiscal health policy zoals gebruikt door de WHO. Deze organisatie focust hierbij op het invoeren of verhogen van belasting op alcohol, tabak, suiker en frisdrank. In dit artikel geven wij aan dit begrip een bredere invulling: ook inkomenspolitieke maatregelen komen hieronder aan bod. De genoemde financiële stimulansen bevorderen het gezondheidsgedrag en remmen ongezond gedrag af. In Nederland wordt geen samenhangend fiscaal gezondheidsbeleid gevoerd, maar er zijn wel afzonderlijke maatregelen die we daartoe kunnen rekenen (schema 1).
| 1.Een deel van de zorgpremie is nominaal, los gekoppeld van het inkomen. De zorgverzekeraars moeten proberen via concurrentie die premie zo laag mogelijk te houden voor de burgers; 2.De premie geldt voor het basispakket. Daarnaast kan iedereen die dat wil een aanvullend pakket kopen ; 3.Voor verzekerden is er een eigen risico ; 4.Voor burgers die gebruik maken van gemeentelijke WMO- voorzieningen geldt vaak een eigen bijdrage. De eigen bijdragen verschillen per gemeente; 5.Accijns op tabak en alcohol. |
Nieuwe wetgeving in de pijplijn
Het afgelopen jaar heeft de regering zestien maatregelen aangekondigd die ook onder het etiket fiscaal gezondheidsbeleid vallen. De bijlage bij dit artikel vermeldt welk document dit voornemen voor het eerst noemt. Samengevat betreffen deze voorstellen accijnsverhoging op tabak, alcohol en frisdrank; verlaging BTW op groenten en fruit; goed functionerende risicoverevening; meer tijd voor professionals voor preventieve interventies; meer ruimte om uit de Zorgverzekeringswet preventie te betalen. Er wordt ook gesproken over de bekostiging van vijf preventieprogramma’s (o.a.: Kansrijke Start, valpreventie, aanpak overgewicht, welzijn op recept) die zijn dan gratis voor de bevolking toegankelijk.
Eerder verschenen in deze Nieuwsbrief artikelen die gaan over een of meer van deze maatregelen. Lees bijvoorbeeld: De Kanter Van Dalen Beers en Brouwer , Freijer Hagenaar Conclusie: dit zijn prima beleidsvoornemens binnen de volksgezondheidsector.
Complimenten aan de regering als zij al deze ambitieuze beleidsvoornemens in drie jaar tijd uitvoert. Wat ontbreekt in de bestudeerde beleidsnota’s is samenhang tussen de bestaande regelingen in schema 1 en de aangekondigde nieuwe maatregelen in de bijlage.
Volksgezondheidsdoelen en andere sectoren
Wat ook ontbreekt is een duidelijke, sterke relatie tussen deze maatregelen, vooral gericht op de zorg enerzijds en maatregelen gericht op sectoren buiten de zorg anderzijds. Kenmerkend voor al de genoemde maatregelen is dat zij een volksgezondheidsdoel beogen. Dat is het hoofddoel. Maar daarnaast bestaan er overheidsmaatregelen met een ander hoofddoel, bijvoorbeeld inkomenspolitiek en het bieden van huisvesting, waar sterke gezondheidsaspecten aan de orde zijn. De benadrukking van gezondheid in alle (ook niet-financiële) wetgeving staat bekend onder de term Health in all Policies (Hiap). Deze term kwam voor het eerst aan de orde in Europa tijdens het Finse voorzitterschap van de Europese Unie in 2006, met als doel om sector overschrijdend samen te werken . De Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVS) was de eerste die in 2009 deze term in Nederland introduceerde. Soms wordt er gesproken over domeinoverstijgend of integraal beleid. Vanuit de wetenschap wordt al jaren aangegeven dat alleen beleid op meerdere fronten tegelijk kan leiden tot een vitalere samenleving. De Vereniging van Nederlandse gemeenten stelde in 2020 Health in all Policies centraal in haar Nieuwe Landelijke Nota Gezondheidsbeleid 2020-2024. Fiscaal gezondheidsbeleid is ondersteunend aan Health in all policies, omdat fiscale maatregelen in elke sector kunnen worden toegepast.
In schema 2 noemen we maatregelen gericht op sectoren buiten de zorg en passend bij fiscaal gezondheidsbeleid. Ze kunnen worden toegevoegd aan de maatregelen in schema 1 en de reeds voorgenomen maatregelen in de bijlage. Schema 2 toont nieuwe voorbeelden van overheidsmaatregelen met gezondheidsaspecten. Sommige zijn afkomstig van onszelf. De lijst vormt geen uitputtende opsomming.
| Soort regeling | gezondheidsdoel | Opmerking | |
| 1 | Gezondheidsdoelen vastleggen in de wetgeving | Regering en parlement zijn meer gebonden aan gezondheidsdoelen | Vergelijkbaar met klimaatdoelen Zie ook Kamerbrief EZK uit 2021 |
| 2 | Prijsstelling van producten meer op basis van true pricing. | Gezondere voeding en hogere prijs voor tabak, alcohol en frisdrank | Zie: https://www.bedrock.nl/true-price-producten/ |
| 3 | Fiscale voordelen voor mantelzorgers | Langere volhoudtijd matelzorgers | Zie verdergaande regelgeving in België |
| 4 | Verhuurdersheffing en kosten-delersnorm totaal afschaffen | Minder eenzaamheid door gezamenlijk wonen bevorderen van ouders en kinderen | Zie VNG en Raad van State. |
| 5 | Betere regelingen ontwikkelen t.a.v.(basis)inkomen/uitkeringen/toeslagen | Negatieve gevolgen van bestaansonzekerheid op volksgezondheid verkleinen. | Bestaansonzekerheid heeft grote gevolgen voor de (volks)gezondheid. Zie ook risicovolle schulden. Biedt een vorm van basisinkomen voldoende voordelen? |
| 6 | Burgers belonen voor gezond gedrag | Minder ongezond gedrag | Zie Lommerse, 2018 En b.v. pilot stoppen met roken door zwangeren |
| 7 | Instellen van bodemprijzen voor o.a.alcohol | Ongezonde producten worden minder gekocht. | Zie Van Dalen, 2022 |
Om effectief beleid te voeren zijn concrete doelen nodig. Op dit moment hangt er mist over de missies van VWS, aldus een eerder artikel in deze Nieuwsbrief. Daarom heeft een meerderheid in de Tweede Kamer in een motie de regering opgedragen om wettelijk collectieve gezondheidsdoelen te verankeren. Dit is dit op korte termijn te realiseren, want op verzoek van het ministerie van Economische Zaken heeft VWS zeer relevante gezondheidsdoelen opgesteld die EZK heeft overgenomen. Zie box 9 de in de Kamerbrief van 15 oktober 2021. De centrale missie voor Gezondheid en Zorg is dat in 2040 alle Nederlanders tenminste vijf jaar langer in goede gezondheid leven, en de gezondheidsverschillen tussen de laagste en hoogste sociaaleconomische groepen met 30% is afgenomen. Gezien deze doelen is de grootste gezondheidswinst te boeken bij mensen met een laag inkomen, want zij leven 6-7 jaar korter, en leven 15-18 meer jaren in ongezondheid. Financiële doelen raken dit deel van de bevolking het sterkst. Ook daarom is er een fiscaal gezondheidsbeleid, gericht op deze doelen noodzakelijk.
Kortom
Er is nu geen sprake van een samenhangend fiscaal gezondheidsbeleid, met duidelijke doelen, passende maatregelen, met gerichte sturing en monitoring. Het beleid dat in IZA en andere beleidsdocumenten wordt geschetst zal effectiever zijn als:
- De gezondheidsdoelen uit het Top-sectorenbeleid wettelijk worden verankerd, en worden gekoppeld aan IZA en andere beleidsdocumenten
- Er is op dit moment sprake van een feitelijk fiscaal gezondheidsbeleid zonder samenhang. De vraag dient zich aan: wat is het effect van deze maatregelen op de volksgezondheid en op uitgaven van zorg en bestedingen van andere departementen? Dat is nu niet duidelijk.
- Om integraal, domeinoverstijgend te werken is afstemming tussen diverse sectoren vereist. Fiscaal gezondheidsbeleid en Hiap zorgen voor verbinding tussen de sectoren. Deze benadering wijkt af van de benadering waar de afgelopen 25 jaar in Nederland het accent op heeft gelegen. Sinds 1995 lag de focus van het beleid op individuele gezondheid, eigen verantwoordelijkheid, met tijdelijke projecten, en campagnes. Maar alle goede bedoelingen ten spijt is obesitas toegenomen, roken niet verdwenen en zijn de sociaaleconomische gezondheidsverschillen eerder groter geworden dan klein. Er is meer nodig. Ook omgevingen van het individu (zie schema 2) moeten gezondheid bevorderen. Geef daarom de ministers van volksgezondheid en van financiën de coördinatie om de doelen te realiseren met behulp van fiscaal gezondheidsbeleid en Health in all policies.