Door Guus Schrijvers en Robert Mouton, redacteuren van de nieuwsbrief.
De stand van zaken bij het gereedkomen van dit editorial (16 oktober 2025)
Op vrijdag 10 oktober presenteerde het Centraal Planbureau haar Doorrekening voor de periode 2027 – 2030 van de verkiezingsprogramma’s van tien politieke partijen. Bij ongewijzigd beleid stijgen de zorgkosten, aldus het CPB, van 119,8 miljard euro in 2026 naar 135,9 mld in 2030 (CPB, tabel 1.3.1 op pagina 11). Dat is een stijging met 16,1 mld euro: Het CPB noemt dit het basispad bij ongewijzigd beleid. De belangrijkste oorzaak van de stijging met 16,1 mld euro, aldus het CPB in het document Middellangetermijnraming-zorg-2027-2033, is de demografische ontwikkeling. Een politieke partij die minder groei dan dit basispad voorstelt, bezuinigt op de uitgaven per hoofd van de bevolking. Ook de stijging van de reële lonen en prijzen in de zorg en de inkomensgroei spelen een rol bij de berekening van het basispad. Wij merken op dat de betekenis van deze miljardenbedragen ligt in de vergelijking van de partijprogramma’s. Achterwege blijft in onderstaande beschouwing een beoordeling van de realiteitswaarde ervan gelet op CAO-onderhandelingen in de komende jaren binnen de zorg. Verder ontbreekt in een vergelijking van bovenstaande bedragen met die in andere overheidsstukken zoals de Toekomstverkenningen Volksgezondheid 2024 en de ramingen van het Team Overheid in het AZWA. Doorrekening van de programma’s van Gl/PvdA, NSC en BBB toont aan dat deze partijen in de buurt blijven van de genoemde 16,1 mld euro. Zie onderstaande grafiek, afkomstig uit de genoemde CPB Doorrekening.
De andere zeven partijen willen op de zorgkosten per hoofd van bevolking bezuinigen. In plaats van 16,1 mld groei komen zij uit op de volgende bedragen: VVD (6,4 mld), D66 (8,7 mld), CDA (10,5 mld), SGP (10,6 mld), CU (10,0 mld), Volt (11,0 mld) en JA21 (6,7 mld). Deze laatste zeven partijen gebruiken de groei-afremming in de zorg om defensie-uitgaven te verhogen. De verlaging van de zorgkosten bereiken de genoemde zeven politieke partijen vooral door bij de Zorgverzekeringswet (=curatieve zorg) en niet zozeer bij de Wet Langdurige zorg (CPB, tabel 14.7. op pagina 22) de groei af te remmen. Op lange termijn lopen de bezuinigingen per hoofd van de bevolking verder op met name bij partijen die het basispakket in de Zvw sluiten voor nieuwe behandelingen, of het kwaliteitsniveau in de verpleeghuiszorg niet of beperkt laten toenemen. Alleen GroenLinks-PvdA, NSC en de BBB kiezen niet voor één van deze ombuigingen op de zorguitgaven na de kabinetsperiode.
In het bestaande beleid daalt het eigen risico naar 170 euro in 2027. GroenLinks-PvdA en de BBB laten dit ongewijzigd. De meeste partijen verhogen het eigen risico in de Zvw, naar 440 euro (VVD, CDA, Volt, JA21) of 385 euro (NSC, D66, SGP, ChristenUnie). D66, de BBB, het CDA, de ChristenUnie, Volt en JA21 verhogen ook de eigen betalingen in de Wlz.
Meerdere partijen nemen maatregelen op het gebied van preventie. GroenLinks-PvdA, NSC, D66, de SGP, de ChristenUnie en Volt voegen periodieke tandheelkundige controles toe aan het basispakket. De VVD, D66,NSC, het CDA en Volt kiezen voor een taakstellende intensivering in preventie en zetten daarbij voornamelijk in op (leefstijl)preventie en sport. De meeste partijen kiezen voor een verbruiksbelasting op e-sigaretten (GroenLinks-PvdA, VVD, NSC, D66, CDA, SGP, ChristenUnie en Volt). Daarnaast verhogen enkele partijen de alcoholaccijnzen (D66, SGP, ChristenUnie en Volt) en/of de belasting op suiker- of vetgehalte (NSC, D66, CDA, ChristenUnie en Volt).
Groei-afremming op de curatieve zorg staat niet in de programma’s
In het vorige nummer van de Nieuwbrief kwamen diverse auteurs aan het woord die verkiezingsprogramma’s analyseerden, te weten die van de hierboven genoemde tien partijen plus de SP, PVV, PvdD en FvD. Uit hun analyses kwamen vier urgente gezondheidsonderwerpen naar voren die vragen om vooruitziend beleid van kabinet en parlement. Kort geformuleerd zijn dat deze vier:
- Burger blijft buiten beeld bij beleid klik hier en hier;
- De ouderenzorg loopt vast;
- Gezonde Levensduurverlenging voor iedereen, ja graag klik hier en hier;
- Digitale continuïteit in de zorg stagneert.
Achter deze vier kreten staan hyperlinks naar artikelen in de Nieuwsbrief Zorg en Innovatie waarin de urgentie en noodzaak van overheidsingrijpen staan beschreven. Wat opvalt is ten eerste dat de CPB-doorrekening andere uitkomsten oplevert dan bovenstaande tekstanalyses van de veertien programma’s.
De drie belangrijkste CPB -uitkomsten zijn: 1. Afremming van de groei van het macro-zorgbudget (bezuinigingen, zie boven) 2. Vooral de groei van de curatieve zorg afremmen (bezuinigen) en 3. Het terugdraaien van de halvering van het eigen risico in de Zvw. Wij merken op, dat de veertien programma’s de punten 1 en 2 niet benoemt. Een andere kanttekening is, dat stijgende zorguitgaven van 16,1 miljard zijn gebaseerd op feitelijke ontwikkelingen die niet te sturen zijn vanuit de gezondheidszorg, te weten demografie en prijsstijgingen. Een politieke partij die daarmee geen rekening wil houden, kan na de verkiezingen grote weerstand verwachten van bevolking en zorgprofessionals.
Wat ook opvalt uit de programma-analyses én uit de CPB-doorrekeningen, is dat de partijprogramma’s onderling nogal verschillen. Toch vormden ze tot nu nauwelijks onderwerp van discussie in debatteen en in interviews met lijsttrekkers. Ook al vormt gezondheidszorg het op twee na belangrijkste onderwerp voor de kiezer. Het eerste is woningbouw en woningnood en het tweede asiel, migratie en inburgering. Vooral SP-, DENK-, NSC-, CDA- en GL-PvdA-kiezers zetten zorg bovenaan hun lijstje. Ook bij veel zwevende kiezers leeft dit thema.
Wat ook opvalt in de programma’s en nu ook uit de CPB-doorrekeningen is dat vele partijen ingrijpende voorstellen doen die vanwege wets- en stelselwijzigingen vele jaren van uitvoering vereisen. Wellicht inspireert zorgverzekeraar Zilveren Kruis daartoe: Deze instantie bepleit, dat in de komende vier jaar 2 procent uit de Zorgverzekeringswet en de Wet Langdurige Zorg naar preventie en sociaal domein gaat. Of misschien was DSW de inspiratiebron: Deze zorgverzekeraar wil stoppen met marktwerking tussen zorgverzekeraars.
Er bestaat nog een tweede kans op een regering die vooruit ziet en niet vooruitschuift
Dit artikel begint met de uitkomsten van de CPB-doorrekeningen. Met de hoop op een tweede kans dat er een regering komt die over groei-afremming besluiten neemt (en niet alleen incidenten bespreekt en deze onderwerpen vooruitschuift) doen wij de volgende aanbevelingen:
- Sluit tijdens de kabinetsformatie drie voorspellingen over zorgvraag, kosten daarvan en de personeelskrapte tot 2035 (= twee kabinetsperioden) op elkaar aan. Drie verschillende overheidsinstanties hebben deze gemaakt: het RIVM (zorgvraag tot 2040), het CPB (zorgkosten tot 2033) en personeelskrapte (Overheidsteam AZWA klik hier en hier). Voeg hieraan toe een Budget Impact Analyse die antwoord geeft op de vraag: Wat zijn de effecten van de diverse voorstellen van de tien politieke partijen op de zorgkloof (= verschil tussen zorgvraag en aangeboden zorg), wachttijden en kwaliteit van zorg?
- Onderzoek de relatie tussen het macrobudget voor de zorg en de hoogte van het defensiebudget, voordat bezuinigingen per hoofd van de bevolking plaatsvinden. Als er een oorlog in Europa uitbreekt, moeten alle Nederlandse ziekenhuizen en andere zorginstellingen in staat en bereid zijn om militaire en burgerslachtoffers uit oorlogsgebieden op te vangen. Acute zorg gaat dan voor op planbare zorg, zo leren ook de zorgschaarste-ervaringen tijdens de pandemie. Tijdens een oorlog, zo leren de ervaringen in de Oekraïne, bestaat er grote behoefte aan operatie- en revalidatie-capaciteit. De hoogstgeplaatste medicus bij Defensie is Jelle Bos. Hij maakte in een interview door de Nieuwsbrief duidelijk, dat defensie ook een anker heeft in de brede, bestaande, Nederlandse gezondheidszorg. Kortom: snij niet zomaar in eigen vlees en analyseer eerst.
De vier urgente onderwerpen uit de tekstanalyses (hierboven aangeduid bij de bullets) leiden tot de volgende extra-aanbevelingen:
- Neem zinnen op in het regeerakkoord om de invloed van burgers op het regionale zorgbeleid te vergroten en de invloed van zorgverzekeraars gelijktijdig te verminderen. Voeg enkele passages hieraan toe over de vergroting van de invloed van burgers op het beleid van instellingen in de regio. Die komen er tot nu toe bekaaid af in het AZWA en het Hoofdlijnenakkoord Ouderenzorg (HLO). Dat voorkomt Kamerdebatten over bijvoorbeeld 1. geografische spreiding van seh’s in een specifieke regio en 2. het zorgaanbod van één specifieke instelling over hoofd- en nevenvestigingen.
- Maak een regeerakkoord met voornemens vermeld in het AZWA en het Hoofdlijnenakkoord Ouderenzorg (HLO) en de Nationale visie en strategie op het gezondheidsinformatiestelsel. Selecteer al deze voornemens op wel en niet te realiseren in de kabinetsperiode 2026 -2030. Neem zinnen over uit de passages van verkiezingsprogramma’s over preventie, die gezondheidsbescherming bepleiten.
- De besluitvorming over vergrijzing-gerelateerde overheidsuitgaven (= vooral kosten van AOW en ouderenzorg) is uiterst moeilijk. In wetenschappelijke kring heet zo’n complex vraagstuk een wicked problem. Politici spreken plastisch van het doorslikken van een meloen. De staatscommissie, aanbevolen op iedere drie pagina’s in het HLO, heeft de mogelijkheid om het probleem partijpolitiek te neutraliseren. Zij trekt het vuur, voordat de Tweede Kamer en regering besluiten over haar advies. Deze commissie kan er ook toe leiden dat verhoging van de lasten van oudere burgers voor hun zorg de ombuiging in de curatieve zorg vervangt.
Al deze observaties leiden tot deze vraag: Bestaat er een tweede kans om politieke partijen te motiveren tot een kabinet dat over bovengenoemde issues vooruitziende beslissingen neemt? Spoiler: ja, die tweede kans bestaat.
Kortom
Ondanks het belang dat kiezers hechten aan gezondheidszorg als onderwerp voor de verkiezingscampagne en ondanks ingrijpende voorstellen in verkiezingsprogramma’s en de CPB-doorrekening speelt de zorg geen rol tot nu toe in talkshows en interviews met lijstrekkers. Om toch politieke, vooruitziende, besluitvorming over doorrekeningen en vier heikele punten in de komende vier jaar te realiseren, sluit dit editorial af met bovenstaande vijf aanbevelingen.
Zoektermen voor internet
Guus Schrijvers, Robert Mouton, editorial, beleidsontwikkeling, verkiezingsprogramma’s, gezondheidszorg, CPB, besluitvorming