Beschouwing naar aanleiding van de oratie van Koen Grootens, 26 mei 2023, Tilburg University.
Door Jan Berndsen, Blauwe Paard Advies.
Samen beslissen bij ernstig psychiatrische aandoeningen
Samen beslissen, gedeelde besluitvorming of gezamenlijke besluitvorming, het zijn allemaal vertalingen voor shared decision making (sdm). De leerstoel die door Grootens wordt bekleed en mogelijk wordt gemaakt door GGZ instelling Reinier van Arkel in ‘s Hertogenbosch, beperkt zich tot de EPA (Ernstige Psychiatrische Aandoeningen) doelgroep. Het betreft een groep mensen waarbij sprake is van een psychiatrische stoornis, met ernstige beperkingen in het sociaal maatschappelijk functioneren die niet van voorbijgaande aard zijn. Voor hen is (langdurige) zorg noodzakelijk.
De leerstoel heeft als doel kennis te ontwikkelen rond het optimaliseren van gezamenlijke besluitvorming waarbij goede beslishulp noodzakelijk is en daartoe verder kennis en praktijken ontwikkeld dient te worden.
Dilemma’s in de behandelrelatie
Een aantal dilemma’s komen dagelijks voor in de zorg voor deze doelgroep: Willen mensen wel een behandeling? Grijp je wel of niet in? Wel of geen hoge dosis psychofarmaca? En dit in een context waar autonomie een mensenrecht is en hoog in het vaandel staat.
Goede informatie, ook vanuit het ervaringsdeskundig perspectief van een cliënt, is natuurlijk van levensbelang. Hoe kun je anders oordelen of beslissen en voorkom je dat gedeelde besluitvorming, verdeelde besluitvorming wordt. Vervolgens ontstaat na gedeelde besluitvorming ook gezamenlijke verantwoordelijkheid met daarbij ook shared risk taking. Voor dit alles is de kwaliteit en continuïteit van de behandelrelatie van groot voorwaardenscheppend belang voor ‘Samen Beslissen’.
Brede blik en regie
Zorg verleend vanuit een herstelondersteunende visie, gebaseerd op de principes van Positieve Gezondheid (Huber), ondersteunt de kwaliteit van de behandelrelatie. Niet slechts de enkelvoudige klinische blik maar een brede kijk op gezondheid helpt behandelaar en patiënt dichter bij elkaar te brengen en ondersteunt het (opnieuw) oppakken door de patiënt van zijn/haar eigen regie op het leven. Voor deze groep GGZ patiënten is eigen regie geen vanzelfsprekendheid. De professionele én informele omgeving hebben er relatief weinig oog voor en bij de EPA patiënt is de ervaring met eigen regie in de loop der jaren verbleekt.
Resultaten van samen beslissen
Grootens heeft onderzoek gedaan naar de effecten van Samen beslissen. De resultaten bij goede implementatie van Samen Beslissen zijn samengevat (Grootens 2023):
- Cliënten voelen zich beter geïnformeerd
- Actieve rol van cliënten in besluitvorming
- Cliënttevredenheid neemt toe
- Meer therapietrouw
- Behandeling conform richtlijnen
- Meer achter de besluiten staan en betere behandeluitkomsten
Aanbevelingen
Op grond hiervan stelt Grootens dat de introductie van samen beslissen en het stimuleren van vernieuwende praktijken plaats dient te vinden. Daarbij dient te worden gelet op het volgende:
- Het gaat om een combinatie van generieke aspecten en maatwerk.
- Generiek: luisteren, vertrouwen, volledige informatie, gelijkwaardige inbreng, methodische aanpak
- Maatwerk: aansluiten bij hulpvraag, wensen en waarden. Metacommunicatie over rolverdeling (cliënt, naasten behandelaar) en informatievoorziening
- Cliënten waarderen vragenlijsten als informatiebron bij Samen Beslissen
- Ondersteun zowel behandelaren als cliënten met scholing
Beschouwing
Samen Beslissen is absoluut nog geen gemeengoed. Het vraagt vanuit zorgverleners om een mensgerichte benadering waar klinische kennis ondersteunend is aan de behandelrelatie. Het vraagt bij patiënten om weer vertrouwen te krijgen in eigen kunnen én in de mensen om hen heen. Maar bovenal vraagt het tijd en geduld van de professional om goed te luisteren.
We have two ears and one mouth so that we can listen twice as much as we speak (Epictetus 100 n.Chr. )
Over de auteur
Jan Berndsen, eigenaar Het Blauwe Paard Advies, was jarenlang bestuurder van een grote Regionale Instelling voor Beschermd Wonen.
Zoektermen voor het internet:
Jan Berndsen, Langdurige Zorg, patiëntaspecten, GGZ, oratie Koen Grootens, besluitvorming