Door Marc Spoek, adviseur Duurzame Inzetbaarheid bij Stichting IZZ, Zorg- en welzijnsmedewerkers.
Agressie tegen zorgmedewerkers is geen incident meer, maar een structureel probleem dat de hele sector raakt. Het is een probleem dat de kwaliteit van zorg, het welzijn van personeel en de continuïteit van zorgverlening onder druk zet. Uit onderzoek van Stichting IZZ blijkt dat 55% van de zorgprofessionals minimaal één keer per maand wordt geconfronteerd met agressie door patiënten of cliënten. Ook familieleden van patiënten zijn regelmatig de bron van agressie: ruim een derde van de zorgmedewerkers ervaart maandelijks agressie vanuit deze groep. Recent werd duidelijk dat de agressie in ziekenhuizen verder toeneemt (nu.nl 14 augustus 2025).
Verschillen per branche
De geestelijke gezondheidszorg en gehandicaptenzorg zijn het zwaarst getroffen: ruim 70% van de medewerkers in deze sectoren ervaart maandelijks agressie. In de jeugdzorg, verpleging en thuiszorg ligt dit percentage rond de 50%. Ook ziekenhuispersoneel rapporteert dat bijna de helft maandelijks met agressie te maken heeft.
Opvallend is de kwetsbaarheid van jonge zorgprofessionals. Twee op de drie medewerkers onder de 30 jaar worden maandelijks geconfronteerd met agressie. Van deze groep overweegt 30% om de zorgsector te verlaten vanwege deze ervaringen. Over alle leeftijdsgroepen heen denkt 24% van de zorgmedewerkers eraan te stoppen door agressie op de werkvloer.
Meldingsbereidheid laag
Ondanks de ernst van de problematiek blijft de meldingsbereidheid laag. Slechts 35% van de incidenten wordt gemeld bij de werkgever, en slechts 7% leidt tot aangifte bij de politie. Dit wijst op een cultuur waarin agressie deels als ‘normaal’ wordt beschouwd, of waarin medewerkers zich onvoldoende gesteund voelen om melding te maken.
Psychosociale impact en behoefte aan ondersteuning
De gevolgen van agressie zijn ingrijpend. Zorgmedewerkers ervaren stress, angst, verminderde werktevredenheid en in sommige gevallen PTSS. Vier op de vijf medewerkers zoeken steun bij collega’s, maar bijna een kwart geeft aan behoefte te hebben aan aanvullende ondersteuning zoals duidelijke kaders, leidinggevende betrokkenheid en training in omgaan met agressie.
Het aanpakken van agressie vraagt om een integrale aanpak en voortdurende aanpak:
1. Versterk de meldcultuur
- Zorg voor een veilige meldomgeving waarin medewerkers zich gehoord en gesteund voelen.
- Veranker meldplicht in protocollen en maak opvolging zichtbaar.
2. Investeer in preventie en training
- Bied structureel trainingen aan in de-escalatie, agressieherkenning en communicatie.
- Stimuleer het oefenen met rollenspellen en casussen uit de praktijk.
- Maak training verplicht voor nieuwe medewerkers en herhaal periodiek.
3. Creëer veilige werkomgevingen
- Pas fysieke ruimtes aan om triggers te verminderen (bijv. wachtruimtes, pauzeplekken achter schermen).
- Gebruik visuele hulpmiddelen zoals smileys of bordjes om verwachtingen te managen.
4. Ondersteun psychisch herstel
- Verlaag financiële drempels voor psychologische hulp.
- Bied nazorg aan via bedrijfsmaatschappelijk werk, coaching of externe hulpverlening.
- Maak gebruik van compensatieregelingen zoals de ERC van IZZ.
5. Gebruik data voor beleid
- Verzamel en analyseer incidentdata.
- Gebruik deze data voor beleidsontwikkeling en evaluatie.
Tot slot
Agressie in de zorg is een urgent en complex probleem dat vraagt om een multidisciplinaire en beleidsmatige aanpak. De cijfers zijn alarmerend, de impact op medewerkers is groot en de uitstroom van personeel vormt een reëel risico voor de continuïteit van zorg. Organisaties hebben de verantwoordelijkheid én de mogelijkheid om hier verandering in te brengen door het ontwikkelen van duurzame oplossingen die bijdragen aan een veilige en gezonde werkomgeving voor zorgprofessionals.
De vraag in zijn algemeenheid is of de cultuur van zorginstellingen en zorgprofessionals wel voldoende aansluit op de maatschappelijke ontwikkelingen en de verwachtingen van patiënten, cliënten en bewoners. In trainingen is het dus niet alleen zaak om naar de agressie van de ander te kijken, maar ook en vooral in de spiegel.
Zoektermen voor het internet:
Marc Spoek, werkklimaat, agressie, zorginstellingen, incidenten