Door Guus Schrijvers, redacteur.
Besproken boek: Tijn Kool, Hoe krijgen we onze zorg passend? Tijd voor een nieuwe kijk op gezondheid en ziekte, BSL media and learning, Houten, 2024, 139 pagina’s, Prijs: EUR 24,95.
“IK hoop dat iedere zorgverlener (…) dankzij dit boek stil staat bij wat passende zorg voor haar of voor hem is en voor haar of zijn patiënten betekent.”, met deze uitspraak geeft de Nijmeegse hoogleraar Tijn Kool zijn ambitie met dit nieuwe boek weer. Deze hoop zal ongetwijfeld in vervulling gaan, want het boek is inspirerend geschreven en aan het einde voorzien van tien aansprekende tips. Hier is iemand aan het woord die én arts én econoom is.
Overdiagnostiek, overbehandeling en onterecht voorgeschreven
Het boek telt negen hoofdstukken. In hoofdstuk 1 legt de auteur het begin van passende zorg in 2020 bij het verschijnen van het rapport Samenwerken aan passende zorg van de NZA en het ZINL. Later in het jaar verscheen als tweede een ZINL- publicatie met de titel Kader Passende Zorg. Hij omschrijft op pagina 16 passende zorg, als zorg die van waarde is voor de gezondheid en het functioneren van het individu tegen een redelijke prijs. Later in het hoofdstuk schetst de auteur dat er veel overdiagnostiek, overbehandeling en onterecht voorgeschreven geneesmiddelen bestaan.
Hoofdstuk 2 opent met de zin dat passende zorg wetenschappelijk bewezen effectief is. Hij citeert met instemming dat slechts 5 procent van een steekproef van 1500 zorginterventies in een Cochrane review voldoende bewezen bleken. Hij voegt daaraan nog enkele andere kenmerken van passende zorg toe: deze wordt 1; geboden op de juiste plaats 2. onder aanreiking van de juiste informatie aan de patiënt, 3. grijpt terug op het begrip Positieve gezondheid van Machteld Huber en 4. biedt werkplezier aan zorgverleners.
Hoofdstuk 3 geeft antwoord op de vraag waarom passende zorg nodig is. Kool noemt drie redenen: 1. Te weinig personeel 2. niet-passende zorg veroorzaakt vaak schade bij de patiënt en 3. niet-passende zorg veroorzaakt negatieve effecten op het klimaat. Dit hoofdstuk vormt een intermezzo in dit boek. De auteur had deze drie redenen ook al in hoofdstuk 1 of 2 kunnen noemen.
Massamedia verwachten te veel
Hoofdstuk 4 met de titel (Te) hoge Verwachtingen begint met de constatering dat massamedia te veel verwachten van medische interventies. Maar de auteur geeft ook aan dat zorgprofessionals op vier manieren hun eigen kunnen onvoldoende relativeren: 1. Ze weten van veel behandelingen niet of ze werken 2. ze passen de kennis die ze wel hebben onvoldoende toe 3. ze verlenen ook wel eens zorg zonder toegevoegde waarde en 4. ze beslissen vaak niet samen met de patiënt.
Hoofdstuk 5 relativeert de invloed van de zorg op gezondheid. De auteur stelt dat slechts 11 procent van de gezondheid wordt beïnvloed door de gezondheidszorg. Natrekken van deze bevinding via de aangegeven referentie bood mij geen overtuigende onderbouwing. Wat terecht bleef hangen is dat gezondheid niet maakbaar is, maar vooral door individueel gedrag, sociale context, genetische aanleg en omgeving wordt bepaald. Vanuit deze observatie komt de auteur tot twee aanbevelingen: 1. Integreer het lijden in het leven, praat erover en verwacht niet altijd oplossingen vanuit de zorg en 2. Stel terughoudendheid voorop bij het vragen om zorg. Vanuit deze verstandige leefregels springt de auteur direct over op te dure operatierobotten en de website thuisarts.nl. Ook roept hij de lezer op de zorgverlener niet als held maar als coach te zien.
Beter-Niet-Doen en Beter-Laten
Hoofdstuk 6 gaat over de zorg die niet past. Kool onderscheidt hierbij enkele categorieën. Zorg kan niet passend zijn, omdat 1. bewezen is dat deze niet werkt 2. de indicatie ervoor ontbreekt of 3. er iets wordt gevonden zonder betekenis. De auteur illustreert deze drie observaties met tal van voorbeelden. Hij gaat uitgebreid in op de sinds 2016 bestaande Beter-Niet-Doen en Beter-laten-lijsten. Daarna tracht hij de vraag te beantwoorden, wat de omvang van de niet-passende zorg in Nederland is. Het bepalen daarvan is een uiterst genuanceerd en zorgvuldig proces. Ook Kool geeft op deze vraag geen antwoord.
Hoofdstuk 7 gaat in op de vraag hoe het komt dat er regelmatig nog niet-passende zorg wordt gegeven. Kool legt de schuld daarvan ten eerste bij de zorgverlener. Die houdt zich onvoldoende aan de richtlijnen of wil ontevreden patiënten ter wille zijn. Patiënten kunnen ten tweede te veel door (sociale) media gestimuleerd worden om bepaalde zorg te vragen. Ten derde kan de de sociale context, met name een meer = beter-cultuur het aanbod van zorg vergroten. Tenslotte speelt het betaalsysteem een rol: Meestal belonen deze productie en niet de kwaliteit van zorg. Ook hier weer vele voorbeelden, die binnen opleidingen gemakkelijk uit te breiden zijn door docenten of studenten zelf.
Tien lessen na 35 jaar ervaring
In hoofdstuk 8 put Kool uit zijn 35 jaar ervaring met passende zorg. Hij reikt tien lessen aan zorgprofessionals. Ik noem de meeste boeiende.
- Gebruik klinische leiders, die collega’s kunnen motiveren tot passende zorg
- Maak een veranderplan op maat
- Verwacht niet onmiddellijk een kostenbesparing
- Wees tevreden met een bescheiden verbetering
- Geef betrouwbare informatie aan patiënten een hoge prioriteit
Ook in dit hoofdstuk komen tal van goede voorbeelden langs. De kracht van dit hoofdstuk zit in de generaliserende aanbevelingen die worden toegelicht met concrete voorbeelden.
Slothoofdstuk 9 vormt een samenvatting van het gehele boek.
Beschouwing
Dit boek is goed te gebruiken in opleidingen tot zorgprofessionals. Ook leent het zich voor zelfstudie als een nieuwe manager zich moet gaan verdiepen in passende zorg. Docenten kunnen het boek gebruiken om eigen voorbeelden toe te voegen of hun studenten stimuleren die in te brengen uit gelopen stages of co-schappen. De opbouw van het boek had iets strakker gekund: de volgorde en indeling in hoofdstukken was af en toe willekeurig. Op een schaal van vijf geef ik dit boek graag vier sterren.
Zoektermen voor internet
Guus Schrijvers, beleidsontwikkeling, recensie, Tijn Kool, passende zorg