Door Irene van der Fels, auteur van de Monitor Gezond werken in de zorg 2024 van het IZZ.
Eind 2024 verscheen de Monitor Gezond werken in de zorg 2024. Sinds 2018 publiceert het IZZ jaarlijks zo’n overzicht. De redactie las het rapport en verzocht de auteur om een aantal vragen schriftelijk te beantwoorden.
Wat is het belangrijkste nieuws in de monitor over 2024?
De Monitor van 2024 laat op een aantal aspecten een positieve trend zien ten opzichte van de voorgaande jaren. Vergeleken met de Monitor van 2022 en 2023 valt namelijk op dat de werkdruk van zorgmedewerkers licht is gedaald in 2024. Daarnaast zijn de algemene gezondheid en het welzijn licht verbeterd ten opzichte van de voorgaande jaren en is de verloopintentie afgenomen. Zo voelde in 2024 17% van de zorgmedewerkers zich lichamelijk uitgeput, ten opzichte van 22% in 2022. En ervoer 37% een emotioneel hoge werkdruk in 2024, ten opzichte van 43% in 2022.
Je onderscheidt vier verschillende soorten werkdruk. Wil je die toelichten?
Ik doe dat met dit schema:
| Vormen van werkdruk | Beschrijving |
| Cognitieve werkdruk | De mate waarin medewerkers met complexe materie werken en moeilijke beslissingen moeten maken. |
| Kwantitatieve werkdruk | De mate waarin medewerkers te veel werk moeten doen en te weinig tijd hebben. |
| Emotionele werkdruk | De mate waarin medewerkers met emotioneel belastende situaties te maken krijgen in het werk. |
| Fysieke werkdruk | De mate waarin medewerkers hoge lichamelijk inspanning moeten leveren en langdurig in dezelfde houding moeten werken. |
Met name emotionele en kwantitatieve werkdruk zijn gerelateerd aan emotionele uitputting. Die laatste leidt tot een hogere uitstroomintentie en meer (werk gerelateerd) verzuim. Fysieke werkdruk leidt tot lichamelijke uitputting, wat ook gerelateerd is aan (werk gerelateerd) verzuim. In een eerder artikel van Marc Spoek en mij in de Nieuwbrief zijn wij dieper ingegaan op al die relaties.
Je schrijft dat helpenden en verzorgenden er slechter voor staan dan andere zorgprofessionals. Hoe zit dat?
Het valt met name op dat helpenden en verzorgenden een hogere fysieke werkdruk ervaren en meer lichamelijk uitgeput zijn dan andere beroepsgroepen. De fysieke werkdruk is met name hoog onder helpenden en verzorgenden die al langer dan tien jaar in dezelfde functie werkzaam zijn. Daarnaast verzuimen helpenden en verzorgenden vaker werkgerelateerd vergeleken met andere beroepsgroepen. Ook valt onder deze beroepsgroep op dat zij minder empowering leiderschap van hun leidinggevende en minder psychologische veiligheid ervaren. De hogere fysieke werkdruk in combinatie met de minder ervaren hulpbronnen (zoals leiderschap en veilige werkomgeving) zijn mogelijk de oorzaak van het hogere werkgerelateerde verzuim onder deze beroepsgroep. Het is dus van belang om aandacht te besteden aan deze beroepsgroep en ervoor te zorgen dat zij zich veilig voelen en voldoende gebruik kunnen maken van fysieke hulpmiddelen in het werk.
De verloopintentie en werkgerelateerd verzuim onder jonge medewerkers (<36 jaar) is hoger dan onder oudere medewerkers. Wat is daaraan te doen?
Uitgesplitst naar leeftijd, valt op dat jonge medewerkers (<36 jaar) een hogere verloopintentie hebben dan hun oudere collega’s. Zo denkt 40% van de jonge medewerkers er wel eens over na om de zorgsector te verlaten. Ook geven jonge medewerkers die hebben verzuimd vaker aan dat het verzuim werkgerelateerd is dan hun oudere collega’s. Een goede onboarding voor jonge professionals is dus belangrijk, bijvoorbeeld door een buddy, of intervisie en gesprekken met de leidinggevende.
Wat is het belang van leiderschap en een veilige werkomgeving voor de arbeidssatisfactie?
Medewerkers die meer empowering leiderschap van hun leidinggevende ervaren, zijn ook meer tevreden over hun leidinggevenden. Medewerkers vinden het belangrijk dat leidinggevenden beschikken over leiderschapskwaliteiten en begripvol en vriendelijk zijn. Verder moeten zij bereid zijn om stelling te nemen. Dit geldt zowel voor lagere (teamleider, unithoofd of afdelingshoofd) als hogere (directeur of bestuurder) leidinggevenden.
Daarnaast is gekeken naar de samenhang tussen de factoren die gemeten zijn in de Monitor. Deze analyses laten zien dat een goede balans tussen werkeisen (zoals een hoge regeldruk) en energiegevers (zoals leiderschap en veiligheid), leidt tot meer bevlogen en minder uitgeputte medewerkers. Dit leidt vervolgens tot een lagere uitstroomintentie uit de zorg en minder werkgerelateerd verzuim van de medewerkers. Het blijkt dat met name een psychologisch veilige werkomgeving van belang is voor bevlogen medewerkers en minder uitgeputte medewerkers en dat hierdoor ook de uitstroomintentie uit de zorg en het werkgerelateerde verzuim dalen. Een psychologisch veilige werkomgeving betekent dat medewerkers fouten mogen maken, vragen kunnen stellen en ideeën over het werk kunnen delen, zonder hierop afgerekend te worden. Daarnaast betrekken teamleden elkaar bij werkgerelateerde zaken en wordt er niet geroddeld. Ook zijn medewerkers die werken in een psychologisch veilige werkomgeving beter in staat om mee te denken met structurele veranderingen in het werk. En dit is belangrijk om in de toekomst goede zorg te kunnen blijven leveren, in het kader van de groeiende zorgvraag, de toenemende kosten en het tekort aan professionals.
Leidinggevenden ervaren meer kwantitatieve en cognitieve werkdruk, maar minder fysieke werkdruk. Wil je dit onderzoeksresultaat toelichten?
Aangezien leiderschap een belangrijke factor is voor de gezondheid en het welzijn van medewerkers, zijn dit jaar een aantal extra vragen opgenomen voor leidinggevenden. Ongeveer een vijfde deel van de deelnemers aan de Monitor geeft leiding aan andere medewerkers. Het grootste deel hiervan geeft leiding aan 1-20 medewerkers (70%), 16% geeft leiding aan 21-50 medewerkers en 14% geeft leiding aan meer dan 50 medewerkers. Leidinggevenden ervaren een hogere cognitieve en kwantitatieve werkdruk dan medewerkers die geen leiding geven. Maar zij ervaren minder fysieke werkdruk. Wel valt op dat leidinggevenden die leiding geven aan 1-20 medewerkers meer fysieke werkdruk ervaren en meer lichamelijk uitgeput zijn dan leidinggevenden die leiding geven aan meer dan 20 medewerkers. Dit komt waarschijnlijk doordat zij, naast hun leidinggevende taken, ook nog in het zorgproces werkzaam zijn. In combinatie met de hogere cognitieve en kwantitatieve werkdruk onder leidinggevenden, is het belangrijk om leidinggevenden die aan een kleine groep medewerkers leiding geven en die ook nog werkzaam zijn in het zorgproces, aandacht te geven.
Emotionele uitputting onder psychologen en therapeuten: Hoe zit dat?
Ook valt op dat psychologen en therapeuten de meeste emotionele werkdruk en regeldruk ervaren en dat zij het meest emotioneel uitgeput zijn. Dat komt ook omdat zij veelal in de ggz werken en dagelijks te maken hebben met emotionele problematiek. Toch ervaart deze beroepsgroep de meeste psychologische veiligheid in het werk en wordt er onder deze beroepsgroep het minst geroddeld.
Dank je wel voor het beantwoorden van onze schriftelijke vragen.
Graag gedaan. Bedankt voor de vragen!
Over de auteur
Dr. Irene van der Fels is onderzoeker Gezond werken in de zorg bij Stichting IZZ. Zij studeerde bewegingswetenschappen aan de Rijksuniversiteit Groningen en deed daarna promotieonderzoek naar de effecten van bewegen op cognitie bij kinderen op de basisschool. Bij Stichting IZZ doet zij onderzoek naar de duurzame inzetbaarheid en het behoud van zorgprofessionals. Zij vertaalt de uitkomsten van de onderzoeken naar begrijpelijke adviezen en handelingsperspectieven voor zorgorganisaties en sectorale samenwerkingsverbanden om zorgmedewerkers gezond en inzetbaar te houden. Irene is te bereiken via: irene.vanderfels@stichtingizz.nl
Zoektermen voor internet
Irene van der Fels, werkdruk, uitputting, verloopintentie, leidinggevenden, helpenden, werk gerelateerd verzuim, verzorgenden, werkklimaat, Monitor