Door Tessa de Vos, apotheker.
Inleiding
In juli 2025 verscheen het rapport Gerichte evaluatie: meerwaarde kost meer tijd. Hierin worden de resultaten gedeeld rondom een pilot vanuit Zorgmakelaar Farmaceutische Contractering (ZFC) en zorgverzekeraar VGZ. De pilot werd uitgevoerd met als doel te beoordelen of een andere vorm van bekostiging de apotheek meer ruimte kan geven om de geleverde zorg meer continu in te richten. Een apotheek wordt nu vooral gehonoreerd op basis van de receptregelvergoeding per verstrekte receptregel en dit staat los van het merendeel van de mogelijk in de apotheek te leveren zorg. Zou een ander bekostigingssysteem in hypothese meer ruimte kunnen geven aan het stoppen of afbouwen van medicatie binnen de apotheek? Die vraag beantwoordt het rapport. Daarnaast kwamen deze vraag naar voren: zou een andere betaalwijze de kwaliteit van de farmaceutische patiëntenzorg verbeteren en de zichtbaarheid van de apotheker als mede-zorgverlener vergroten? Hieronder volgt een recensie van het rapport.
De onderzoeksvragen in het rapport
De pilot had als doel antwoord te krijgen op de volgende onderzoeksvragen:
- Wat zijn de effecten van een andere bekostigingssystematiek en wijze van zorgverlening op:
– De kwaliteit van zorg voor de patiënt?
– De patiëntbeleving?
– De zichtbaarheid van de openbare apotheker en zijn team richting de patiënt?
-Het aantal en de timing van contactmomenten? - Zijn er patiëntgroepen te onderscheiden waarvoor de effecten groter of juist kleiner zijn?
Dit alles door af te stappen van de receptregelvergoeding en over te gaan op een vaste apotheekvergoeding welke gelijk is aan de vergoeding die de apotheek het jaar daarvoor ontving voor het totaal aan verstrekkingen, gecorrigeerd voor een stuk markttrend in het aantal terhandstellingen bij andere apotheken. Waar het huidige tarief slechts beloont voor het verstrekken van iedere afzonderlijke receptregel (nu 6 euro per receptregel) en dus gebaat is bij volumes, zou er in deze nieuwe structuur een grotere prikkel aanwezig zijn om ook actief met het afbouwen en stoppen van medicatie aan de gang te gaan. Immers binnen de nieuwe bekostiging bestaat geen invloed op de totale inkomsten door het mislopen van receptregelvergoedingen.
Ik denk dat dit op zich een denkwijze is waar veel apothekers zich in kunnen vinden. We zeggen al jaren dat de huidige prikkel niet stimuleert tot het breder oppakken van zorgtaken en dat we graag meer waardering zouden willen ontvangen voor alle zorgtaken naast het verstrekken van medicatie.
De factor tijdsbesparing is niet in het onderzoek vooraf meegenomen
Echter reeds bij het lezen van de onderzoeksvragen was het eerste wat bij mij opkwam de factor tijd. Als we meer aandacht uit kunnen laten gaan naar een meer proactieve vorm van patiëntenzorg, meer contactmomenten creëren en daadwerkelijk met behandelvoorstellen komen, zal dat in mijn visie de kwaliteit van de zorg altijd ten goede komen. Want dan zullen de patiënten meer betrokkenheid vanuit de apotheek voelen bij hun gezondheid en zal de zichtbaarheid van het werk dat in alle apotheken verzet wordt een stuk groter worden. Echter, hoe resulteert een vaste vergoeding, welke compenseert voor mogelijk verlies van de receptregelvergoeding van in veel gevallen slechts één geneesmiddel per persoon, in zoveel tijdswinst dat er ook daadwerkelijk de ruimte komt om deze vorm van zorg te kunnen leveren.
Resultaten van de pilot
Later in het rapport is dit ook precies wat bij de resultaten naar voren komt. Te lezen is dat de meeste deelnemende apotheken, ondanks meermalige stimulatie vanuit de projectgroep eigenlijk pas na verstrijken van de deadline toekwamen aan de daadwerkelijke uitvoer van de “gerichte evaluatie”. Sterk afhankelijk van de relatie met de omliggende huisartspraktijken en hun medewerking konden stop-, afbouw- of wijzigingsadviezen wel of niet doorgevoerd worden. Waarbij ook bij de niet doorgevoerde adviezen tijd in de advisering was gestopt.
Er zijn wel degelijk wijzigingen doorgevoerd die de kwaliteit van de farmaceutische zorg ten goede zijn gekomen, welke ook hebben geleid tot een klantbeoordeling en ook gaven de apotheekteams te kennen het als prettig te ervaren om op andere wijze dan slechts bij terhandstelling met de patiënt in contact te staan. Echter bleek dat de vaste bekostiging naast dit alles niet leidde tot de tijd die ook daadwerkelijk nodig is om dergelijke zorgactiviteiten naast de huidige werkzaamheden in de apotheek te passen.
Beoordeling van de studie door mijzelf
Ik kan me niet anders voorstellen dan dat de deelnemende apothekers dit ook op voorhand al aangegeven hebben. Gedeeld wordt dat deelnemende apotheekteams medewerking verleenden vanuit een intrinsieke motivatie om de meerwaarde van het anders verlenen van farmaceutische zorg inzichtelijk te maken, Persoonlijk, kijkend naar hoe ik het werk in de apotheek zelf heb beleefd de laatste paar jaren, zou voor mij ook een stuk werkplezier meegespeeld hebben.
Zoals ook in het rapport beschreven gaat de tijd in apotheken al jaren voornamelijk naar het überhaupt verstrekken van medicatie, naast de tijd die het kost om invulling te geven aan de voortdurende medicijntekorten, de blijvende onrust vanuit het preferentiebeleid en daarbij de personeelstekorten waar veel apotheken mee kampen. Dit alles leidt ertoe dat apothekers in veel gevallen ook deels ingezet worden op de werkzaamheden van assistenten en daarmee geen extra tijd hebben om zich met extra zorgtaken bezig te houden, hoe graag velen dit ook zouden willen vanuit hart voor een kwalitatief goede farmaceutische zorg en een stuk werkplezier voor henzelf, maar ook zeker voor het gehele apotheekteam. Iets wat bij terugkeer ook de personeelstekorten en instroom in de opleiding tot apothekersassistenten in positieve zin kan beïnvloeden.
Tijdwinst is niet waarschijnlijk
Aangegeven wordt dat op termijn wellicht wel meer tijdswinst te verwachten is vanuit deze nieuwe vorm van bekostiging. Voorwaarde is dan wel dat de nu opgelegde administratieve lasten voor het verlenen van farmaceutische zorg verminderen. Ik vraag mij dit af. Kijkend naar de administratieve last die bijvoorbeeld hoort bij de uitvoering van medicatiereviews zie ik dit niet snel gebeuren. Immers, zorgverzekeraars willen over het algemeen zicht houden op vorm die wordt gegeven aan de uitvoer passend bij een vorm van bekostiging. Hier zal hoe dan ook altijd een mate van administratieve last bij horen. Al is het maar het rapporteren van patiëntcontacten, overleg met voorschrijvers en het uiteindelijk wel of niet doorvoeren van een behandeladvies.
Ook zou het wegvallen van het werk rondom gestopte of afgebouwde medicatie voor tijdswinst kunnen zorgen. Dit klinkt logisch, maar of de gewonnen tijd significant bijdraagt aan meer tijd voor zorgtaken is nog maar de vraag. Veel middelen zitten in een herhaalservice en worden centraal uitgevuld. Veelal in combinatie met andere middelen welke ook door dezelfde persoon gebruikt worden. Eén middel meer of minder verwerken levert maar een zeer geringe tijdswinst op, welke naar mijn verwachting niet compenseert voor de tijd die gepaard gaat met de “gerichte evaluatie” en alle handelingen die daarbij komen.
Apothekers willen graag aan de slag met demedicaliseren
Het is in het belang van de apotheken en de kwaliteit van de farmaceutische zorg in Nederland dat er gekeken wordt naar mogelijkheden om de farmaceutische zorg binnen de apotheek op andere wijze te bekostigen. Dit met als doel de kwaliteit van de farmaceutische zorgverlening te verbeteren, zichtbaarheid te vergroten en werkplezier te doen toenemen.
Kijkend naar mijn eigen praktijk (ik deed dat in een eerder artikel in deze Nieuwbrief) steun ik uiteraard sterk het idee dat een andere vorm van bekostiging meer ruimte biedt aan apothekers om nog actiever aan de slag te gaan met demedicaliseren. Ik denk alleen dat het een misvatting is dat apothekers dit maar in geringe mate zouden doen omdat ze daarna een receptregelvergoeding mislopen. Velen willen dit heel graag, zien de meerwaarde voor de kwaliteit van zorg hier ook zeker in terug. Toch krijg ik keer op keer terug vanuit apothekers welke ik tref tijdens de lezingen die ik verzorg rondom afbouw van psychofarmaca, dat ze het belang zien, maar gewoonweg geen idee hebben hoe ze deze zorg ook nog moeten leveren naast het uitvoeren van alle andere werkzaamheden die in de huidige tijd in de apotheek van ze wordt verlangd.
Kortom
Het rapport is waardevol in de zin dat er aandacht is voor het meedenken rondom andere mogelijkheden van bekostiging. Slechts één zorgverzekeraar zal hierin het verschil niet kunnen maken, maar VGZ geeft hiermee wel een helpend signaal af, ook richting andere zorgverzekeraars. Ook maakt het rapport maar weer duidelijk hoe het momenteel is gesteld met de werkdruk in apotheken en welke factoren hier debet aan zijn. Dat er meer zal moeten veranderen dan alleen een vastgestelde bekostiging om de kwaliteit van de farmaceutische zorg naar een nog hoger niveau te tillen en de apotheker nog zichtbaarder te maken als medebehandelaar.
Op een schaal van vijf sterren krijgt dit rapport van mij 3,5 ster. Dit omdat enerzijds bij het ontwerp van pilot de factor tijd al meegenomen had moeten worden als zeer invloedrijke randvoorwaarde voor het slagen van de pilot, terwijl het rapport dit zich pas lijkt te realiseren kijkend naar de resultaten. Anderzijds vind ik het wel van groot belang dat er aandacht is voor andere inzichten en vormen van bekostiging om verandering teweeg te gaan brengen in het huidige reilen en zeilen in de Nederlandse apotheken.
Over de auteur
Tessa de Vos studeerde farmacie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Als specialist openbaar apotheker koos zij al er snel voor om werkzaam te zijn in de detachering en als zzp’er. Na vijftien jaar besloot zij een andere weg in te slaan en zich meer te gaan richten op het begeleiden van medicatiegebruik en in het bijzonder het veilig afbouwen van psychofarmaca. In 2023 richtte Tessa De Afbouw Apotheker op. Een praktijk in online begeleiding van mensen met de wens om veilig af te bouwen van onder andere benzodiazepines, antidepressiva en antipsychotica. Voor meer informatie en voor contact, bezoek je de website www.afbouwapotheker.nl
Zoektermen op internet:
Tessa de Vos, eerste lijn, VGZ, farmaceutische zorg, apotheker, bekostiging, zorgbekostiging, pilot apotheken