Door Rudi Westendorp, Directeur Reable Nederland.

Wanneer oudere mensen om hulp vragen staat in Nederland al gauw een compleet netwerk klaar om te gaan zorgen en hen het werk zoveel mogelijk uit handen te nemen. Zonder de vraag te stellen of de geleverde zorg passend is en de hulpvrager ermee gelukkig. Onvoldoende wordt uitgeplozen of er mogelijkheden zijn of een oudere zichzelf zou kunnen helpen. Dit is het uitgangspunt van wat we reablement noemen: mensen helpen een zelfstandig leven te herwinnen wanneer ze dat zelf niet meer kunnen. Dat vraagt om een gedragsverandering van alle hulpverleners. Een die begint met goed luisteren. 

Verloop van hulpverleners

Een belangrijke drijfveer voor organisaties in de ouderenzorg om in deze tijden met reablement te starten is een toenemende schaarste op de arbeidsmarkt. Verloopcijfers van gemiddeld 15 tot 20 procent zijn eerder regel dan uitzondering. Uit cijfers van Regioplus blijkt dat 39 procent van de nieuwe zorgmedewerkers binnen twee jaar de organisatie verlaat. De belangrijkste redenen om te vertrekken zijn de werksfeer en samenwerking, en de manier van werken en aansturing. Bij dit laatste speelt vooral het in evenwicht houden van de privé-werkbalans.

Twee uit drie van de medewerkers die niet meer werkzaam zijn in de sector kiezen ervoor om op een later moment terug te keren naar de zorg. Er is dus een groot potentieel om het ‘tekort aan handen aan het bed’ op te lossen. Wil men oud-medewerkers verleiden tot een terugkeer naar de sector dan moeten we energie steken in de inhoud van het vak, de samenwerking met collega’s en de waardering van cliënten.

Het reablement gedachtengoed

Reablement is een fundamenteel ander samenspel tussen hulpvrager en hulpverlener dan gebruikelijk, waarbij de wensen en preferenties van de hulpvrager centraal staan. Noem het waarde gedreven, passende zorg of maak de burger meester van zijn eigen leven. Onafhankelijk welke term wordt gebruikt, de essentie is dat:

1. De hulpverlener niet overneemt wat oudere mensen zelf kunnen – want dat maakt hen afhankelijk;
2. De hulpverlener helpt ouderen te herwinnen wat ze niet meer kunnen – want dat versterkt hun autonomie;
3. De hulpverlener zoekt samen met de hulpvrager voor een oplossing voor dat wat overblijft – want de oudere is altijd in de regie.

Deze andere benadering vraagt veel van een hulpverlener, of dat nu een wijkverpleegkundige, een arts in het ziekenhuis of een mantelzorger is. Op de eerste plaats vraagt dat om heel goed te luisteren en ook de vaardigheid om door de ogen van de ander te kunnen kijken. Het betekent dat een hulpverlener moet analyseren welke oplossingen – anders dan zorg – zouden kunnen werken. Wat zijn de mogelijkheden om wat verloren is gegaan te herwinnen, iets opnieuw aan te leren? 

Reablement levert de hulpverlener een aanpak die de hulpvrager niet in het keurslijf van de zorg dwingt, maar schept mogelijkheden om de regie over het leven te herwinnen. Stimuleert wat goed gaat, (her)leert wat verloren is gegaan. Maar bovenal schenkt het vertrouwen dat er zorg op maat wordt geleverd als het niet anders kan.

Anders dan gebruikelijke zorg

Het reablement gedachtegoed is niet nieuw maar wel onbekend. Het is ontstaan in de boezem van de revalidatiegeneeskunde zoals die na de Tweede Wereldoorlog tot wasdom is gekomen om oorlogsslachtoffers in de maatschappij te re-integreren.Het gedachtegoed heeft eerder zijn weerslag gehad in de herinrichting van de (institutionele) psychiatrie en ook die van de zorg voor gehandicapten. In alle gevallen wilden zij die om hulp vragen én zij die hulp verlenen de regie op hun leven terug. Er was een fundamenteel andere werkwijze nodig waarin zij weer leidend werden.

Reablement omarmen betekent het loslaten van protocollen en procedures, van werkwijzen en richtlijnen. Niet langer meer praten óver ouderen, maar praten mét ouderen. Begrijpen wie de ander is en welke behoefte iemand heeft. Onderkennen wat hun mogelijkheden zijn. De vrijheid van ouderen respecteren om het leven te leiden zoals zij dat zelf willen. Vrij waar het kan, zorg en ondersteuning waar het nodig is.

Het toepassen van het reablement gedachtegoed leidt tot meer passende zorg en minder onnodige inzet van zorg. Dat blijkt uit de ervaringen van de zorgorganisatie Mijzo met het programma Langer actief thuis. Wanneer de principes van reablement consequent worden toegepast, leidt dit bij thuiswonende ouderen tot meer zelfvertrouwen en zelfredzaamheid. De gebruikelijke zorg kan gemiddeld met enkele uren per week worden afgebouwd. Binnen de organisatie ontstaat ruimte om nieuwe cliënten hulp te verlenen.

Ook de ervaringen van de zorgorganisatie Tante Louise met het Dag- en Doe centrum zijn positief. In nauwe samenwerking met (in)formele partijen in de wijk ondersteunt men ouderen die zijn geïndiceerd voor een verpleeghuis. Zonder het woord reablement te noemen, blijken deze hulpbehoevende ouderen met de nieuwe aanpak meer regie te (kunnen) nemen over hun leven en minder afhankelijk te worden van zorg. Slechts enkelen stromen uiteindelijk door naar een verpleeghuis.

Ervaringen met reablement in het buitenland

Reablement is al meer dan twintig jaar een begrip in Australië, Nieuw-Zeeland, Canada en de Scandinavische landen. Op basis van deze ervaringen is in opdracht van het ministerie van VWS een exploratief en beschrijvend onderzoek verricht naar de resultaten binnen de domeinen wijkverpleging en huishoudelijke hulp. Deze studie heeft als titel Een goede dag op eigen kracht. Daaruit blijken positieve effecten op de kwaliteit van leven van hulpvragers, de aantrekkelijkheid voor hulpverleners om in de zorg te werken, en de toegankelijkheid en betaalbaarheid van de hulpverlening. Een citaat uit de studie:

De effecten van het interventieprogramma zijn positief. De methode vergroot het levensgeluk bij ouderen en is minder duur dan reguliere zorg. Ruim 60 procent van de Denen die deelneemt aan het interventieprogramma, doet na maximaal drie maanden geen beroep op zorginzet. Daarnaast blijkt dat zorgmedewerkers hun werk veel interessanter vinden. Ze hebben het gevoel persoonsgerichter te werken, hebben meer contact met collega’s en de medewerkerstevredenheid is gestegen. Eerder bestond onder zorgverleners de wens om zorg beter te integreren, nu geven zij aan dat dit daadwerkelijk is gewaarborgd sinds de implementatie van reablement.

Reablement is een beweging voor en door burgers, professionals, bestuurders en ook de (lokale) overheid. We moeten elkaar helpen om onszelf te helpen. Een publieke taak om er samen voor te zorgen dat we de kwaliteit van leven verbeteren, het werk voor professionals aantrekkelijk maken en de zorg toegankelijk en betaalbaar houden. Een ander citaat uit de genoemde studie:

Denemarken is de voorloper in Europa op gebied van reablement en heeft als enige land (sinds 2015) reablement wettelijk verankerd in het zorgsysteem voor de langdurige ouderenzorg (secties 84 en 140 van de Zorgwet). Dit houdt in dat iedere oudere recht heeft op de ‘service’ reablement. De verankering in de wet wordt vooral gezien als versterking van het urgentiebesef tot verandering en het benadrukken welke normen en waarden centraal staan in de zorgverlening voor ouderen.

De Vereniging Reablement Nederland

Het afgelopen jaar hebben enkele pionierende zorgorganisaties de Vereniging Reablemant Nederland opgericht vanuit het besef dat het echt anders moet in de zorg, wetende dat zij zelf verantwoordelijk zijn om die andere methode van werken neer te zetten.

De vereniging stimuleert en helpt organisaties om het gedachtegoed van reablement zelf tot ontwikkeling te brengen door het samen organiseren van lokale en regionale netwerken, bijeenkomsten en door het aanbieden van coaching voor organisaties en training voor hulpverleners. Alles gebaseerd op (het ontwikkelen van) een gemeenschappelijke visie, informatie, praktijkervaringen (best practices), inzicht, reflectie en oefening.

Het met elkaar werken en leren vanuit een eenduidige visie op reablement voorkomt het ‘opnieuw uitvinden van hetzelfde wiel’ en versnelt de implementatie van het gedachtegoed.

Over de auteur

Rudi Westendorp (1959) was hoogleraar ouderengeneeskunde aan de universiteit van Leiden en nu van Kopenhagen. Mensen zijn de rode draad door zijn carrière als arts, wetenschapper en schrijver. Door de jaren heen verschoof zijn focus van kinderen naar ouderen, van gezondheid naar welzijn, van patiënten naar samenleving, van professionals naar organisaties, van doen naar inspireren, en van Nederland naar Denemarken. Nu zet hij zich als directeur van de vereniging Reable Nederland in om de zorg voor ouderen op fundamentele wijze te verbeteren. Meer informatie is te vinden op www.rudiwestendorp.nl .

Zoektermen voor het internet:   

Rudi Westendorp, reablement Nederland, hulpvrager, hulpverlener, vereniging reablement Nederland, ouderenzorg, zelfstandig leven, houdbare ouderenzorg