Door Ingrid van Damme, Jordy Plantinga, Annoek Houtsma en Guus Schrijvers.
Om in kaart te brengen hoe ouderen zelf naar hun toekomst kijken, vroegen Zorgkantoor Friesland, de Friese gemeenten en ouderenorganisaties aan Zorgbelang Fryslân een raadpleging onder Friese ouderen te houden. Hier is een jaar aan gewerkt, de resultaten zijn verwerkt in een zogenoemd witboek en groenboek. Hieronder doen de vier auteurs verslag van de belangrijkste bevindingen.
Inleiding
Fryslân heeft te maken met een dubbele vergrijzing: de provincie telt steeds meer ouderen, de levensverwachting van ouderen stijgt terwijl het aantal zorgmedewerkers daalt. Om de ouderenzorg toegankelijk en kwalitatief hoogwaardig te houden, moeten we de zorg anders inrichten. Meer eigen regie voor ouderen, meer (financiële) zelfredzaamheid en meer preventie zijn hierin belangrijk. Met het oog op deze ontwikkelingen formuleerde Zorgkantoor Friesland samen met Friese ouderenzorgorganisaties en gemeenten een toekomstvisie over ouderenzorg in 2030: de Krachtig Verbindende Regiovisie Friesland. Deze toekomstvisie is eind vorig jaar opnieuw besproken in het Regioplan Friesland (onderdeel van het Integraal Zorg Akkoord). Daarin staat beschreven wat er nodig is om de gezondheidszorg in deze regio te waarborgen.
Ouderen Spreken Zich Uit
De raadpleging vond plaats onder de naam ‘Ouderen Spreken Zich Uit’. Bij de raadpleging vertelden 468 Friese ouderen (55 – 75 jaar) over hun toekomstverwachtingen aan de hand van de volgende thema’s: woonverwachtingen, gezondheid & leefstijl, samenredzaamheid, sociale omgeving & eigen activiteiten, financiële situatie en digitale vaardigheden. Over de methoden van het verwerven van verhalen en statistische gegevens publiceerde de Nieuwsbrief Zorg en Innovatie al eerder deze beschouwing. De ouderen deden vrijuit hun verhaal in de online vragenlijst of een persoonlijk interview. Zorgbelang Fryslân onderzocht of hun verwachtingen in lijn waren met de uitkomsten van de Krachtig Verbindende Regiovisie en heeft samen met ouderen aanbevelingen voor duurzame ouderenzorg opgesteld. De verhalen van ouderen zijn geanalyseerd en opgenomen in het Groenboek Ouderenraadpleging Fryslân. De resultaten uit het Groenboek werden besproken in focusgroepen met ervaringsdeskundigen (leden van ouderenbonden, ouderen die deelnamen aan het onderzoek, vertegenwoordigers van patiëntenorganisaties), zorgprofessionals en bestuurders. Op basis van de resultaten zijn samen met hen aanbevelingen en beleidsadviezen voor een duurzame ouderenzorg gemaakt. Deze zijn gepubliceerd in het Witboek Ouderenraadpleging Fryslân.
Al het analysewerk leidde tot 96 tabellen met gerubriceerde verhalen van 468 ouderen en 33 aanbevelingen voor een toekomstbestendige ouderenzorg. Wij noemen hier de drie belangrijkste:
Aanbeveling 1: Versterk en faciliteer sociale netwerken
De eerste betreft sociale netwerken. Bij ouderen kan een isolement ontstaan of toenemen als vrienden en familie verhuizen of overlijden. Daarom is het belangrijk om regionaal beleid te richten op het versterken en faciliteren van sociale netwerken. Bijvoorbeeld met een ontmoetingsplek in elke wijk, dorp of woongemeenschap. Niet exclusief gericht op ouderen, maar op alle leeftijden, om intergenerationele contacten te bevorderen.
Aanbeveling 2: Stimuleer de informele / groepsgewijze zorg
De overheid verwacht van ouderen dat ze voor zorg eerst een beroep doen op hun netwerk, en dan pas op professionele hulpverlening. Maar uit onderzoek blijkt dat te veel aandrang en druk er toe kan leiden dat zorggebruikers juist aangeven ‘helemaal geen netwerk te hebben’, uit angst dat ze anders geen of beperkt beroep kunnen doen op formele zorg. En dan dus mogelijk minder van hun huidige netwerk vragen. Aanbeveling is om niet te veel druk te leggen op het zoeken van steun binnen het eigen sociale netwerk. Investeer in sociale netwerken en stimuleer daarnaast informele zorg en zorg in groepsverband. Dit kan een aanvulling zijn op professionele zorg, of deze zelfs vervangen. Bijvoorbeeld een mantelzorgsteunpunt of een pilot in de thuiszorg voor persoonlijke ondersteuning door vrijwilligers.
Aanbeveling 3: Versterk de eigen regie, samen met inwoners
Het versterken van de eigen regie is gemakkelijker voor ouderen met een mooi inkomen, een goede gezondheid en digitale vaardigheden. Kijk uit voor een tweedeling. Help ouderen in een kwetsbare positie met het versterken van de eigen regie. Bijvoorbeeld door als gemeente het armoedebeleid te vormen, samen met inwoners én met partijen als sociale wijkteams, jeugdgezondheidszorg en voedselbanken.
Ervaringen ouderen 75+ Dit onderzoek was, vanuit het perspectief van de opdrachtgevers, gericht op ouderen in de leeftijdsgroep van 55 tot 75 jaar. Zorgbelang wil ook graag inventariseren wat er onder 75-plussers leeft en start vanaf deze maand met een aanvullend vervolgonderzoek naar de verwachtingen van ouderen van 75 jaar en ouder. Dit wordt gefinancierd door ZonMw.
Over de auteurs
Ingrid van Damme studeerde Political Science and Government aan de Universiteit van Amsterdam en is communicatieadviseur en projectmedewerker bij Zorgbelang Fryslân. Ze was betrokken bij het onderzoek ‘Ouderen Spreken Zich Uit’ en ‘Patiënten Spreken Zich Uit’, het onderzoek naar de ervaringen van mensen met een chronische beperking met de zorg tijdens de coronaperiode.
Jordy Plantinga (1998, HBO ‘Management in de Zorg’) is sinds 2021 betrokken bij Zorgbelang Fryslân als projectmedewerker. Binnen het onderzoeken heeft hij zich gericht op de projectleiding van ‘Ouderen Spreken Zich Uit’, waaronder het houden van interviews, analyseren van resultaten en het begeleiden van de focus- en klankbordgroepen.
Annoek Houtsma behaalde haar Master Biomedical Sciences aan de Faculty of Science and Engineering, University of Groningen, en werkt als projectmedewerker bij Zorgbelang Fryslân. Zij deed de analyses van verhalen en statistische data.
Guus Schrijvers is sinds 2012 wetenschappelijk adviseur van Zorgbelang Fryslân. Hij begeleidde in die jaren diverse patiëntenraadplegingen waaronder Ouderen Spreken Zich Uit. Vanuit zijn adviseursfunctie trok hij ook een zeven jaar durend project over samen beslissen bij Friese patiëntengroepen van de specialismen oncologie, cardiologie en geriatrie.
Over de publicaties over Ouderen Spreken Zich Uit
Alle publicaties rondom de Ouderenraadpleging vindt u op de website van Zorgbelang Fryslân. Hier vindt u ook de Publieksversie Ouderenraadpleging Fryslân met de verhalen van ouderen en de belangrijkste beleidsadviezen.
Zoektermen op internet:
Ingrid van Damme, Jordy Plantinga, Annoek Houtsma, Guus Schrijvers, Ouderenzorg, Friesland, Groenboek, Witboek, Regiovisie Friesland, Aanbevelingen ouderenzorg, Ouderen spreken zich uit