Door Janita Bakker, Elke Huntink, Loes Peters, Ilja Brugman, Dirk Ubbink, en Lisette Schoonhoven.
De auteurs vatten hier hun onderzoek Samen beslissen aan het bed samen. Zij schreven dat in opdracht van de Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra (NFU), Verpleegkundigen en Verzorgenden Nederland(V&VN) en de Federatie Medisch Specialisten (FMS).
Inleiding
Citaat verpleegkundige: Als patiënten samen beslissen wat belangrijk voor hen is, zijn zij meer gemotiveerd. Dit leidt tot betere therapietrouw, omdat de kans groter is dat ze alle adviezen opvolgen en meer tevreden zijn met de zorg die ze krijgen.
Samen beslissen aan het bed wordt nog onvoldoende toegepast, zo zagen wij in het door ons uitgevoerde onderzoek naar samen beslissen aan het bed in opdracht van het programma Uitkomstgerichte Zorg van de NFU. Het doel van dit onderzoek was om te inventariseren:
- In welke mate zorgverleners en hun patiënten bekend zijn met samen beslissen
- In welke mate dit wordt toegepast in de kliniek en
- Welke factoren hier invloed op hebben.
Wij constateerden dat
- De patiënt in beperkte mate door zorgverleners betrokken wordt bij beslissingen
- Samen beslissen aan het bed verschilt van de toepassing in de poliklinische spreekkamer. Het betreft vaak kleinere ‘zorgbeslissingen’ waarbij de verpleegkundige een sleutelrol speelt.
Hieronder volgt een samenvatting van het onderzoek. Voor een beoordeling van de exploratieve, kwalitatieve onderzoeksmethode verwijzen wij naar het oorspronkelijke rapport.
Zorgbeslissingen versus behandelbeslissingen
Behandelbeslissingen gaan over de medische behandeling tussen de arts en de patiënt waarbij de verpleegkundige vaak als coach betrokken is. Zorgbeslissingen zijn beslissingen die vaak gaan over de zorg aan bed die door de verpleegkundige verleend wordt. Dit kan bijvoorbeeld gaan over medicatie die als ‘zo nodig’ staat aangegeven, het wel/niet/hoe uitvoeren van een verpleegtechnische handeling, zoals een sonde inbrengen of een gesprek over welke zorg er thuis nodig is. De patiënt wordt nog weinig betrokken bij deze beslissingen. Toch zijn dit onderwerpen waar een keuze in genomen moet worden en waarbij je als verpleegkundige samen met je patiënt kunt beslissen.
Samen Beslissen bestaat uit vier stappen:
- Keuze: De zorgverlener informeert de patiënt dat er een beslissing genomen moet worden en dat de mening van de patiënt belangrijk is in het bepalen van de beste passende optie voor deze patiënt;
- Opties: De zorgverlener legt de opties en de voor- en nadelen uit van elke optie; een optie kan zijn dat er geen actieve behandeling wordt gestart;
- Voorkeur: De zorgverlener en de patiënt bespreken de voorkeuren van de patiënt en de zorgverlener ondersteunt de patiënt in het wikken en wegen (waarin aandacht is voor elementen zoals: wensen, voorkeuren, doelen, waarden en verwachtingen mee te nemen);
- Beslissing: De zorgverlener en de patiënt nemen een besluit waarin de voorkeuren en de voor- en nadelen van de opties geïntegreerd worden, of stellen het expliciet uit en regelen eventuele follow-up.
Hoewel het belangrijk is om bij deze zorgbeslissingen samen te beslissen, lijkt het niet altijd relevant om alle vier de stappen volledig te doorlopen. Het is bijvoorbeeld overbodig om iedere dag de voor- en nadelen van alle verzorgings- en voedingsopties met de patiënt te bespreken. Tijdens dit soort momenten kan de verpleegkundige mogelijk de stappen wat inkorten om samen met de patiënt een gezamenlijke zorgbeslissing te nemen. Dat betekent niet dat de wensen van de patiënt bij dit soort beslissingen minder belangrijk zijn. Ook deze beslissingen kunnen namelijk veel impact hebben op de ervaren zorg in het ziekenhuis en het leven van de patiënt.
De rol van de verpleegkundige
Dat verpleegkundigen een belangrijke rol hebben in het proces van samen beslissen aan het bed met bijvoorbeeld dit soort zorgbeslissingen, werd eerder ook omschreven in de kadernotitie Samen Beslissen in het verpleegkundig domein. Uit ons eigen onderzoek blijkt dat verpleegkundigen zelf ook meer potentie in hun rol in samen beslissen zien. Zij zijn namelijk de ogen en oren van de patiënt, en vaak makkelijker te benaderen voor de patiënt en diens naasten dan artsen. Door belangrijke persoonlijke informatie van de patiënt door te spelen naar de arts, kunnen verpleegkundigen als het ware een brug vormen tussen arts en patiënt in het proces van samen beslissen. Daarnaast zijn verpleegkundigen primaire zorgverleners aan het bed als het gaat om verpleegkundige handelingen, waarin zij samen kunnen beslissen met de patiënt. Ten slotte kunnen verpleegkundigen optreden als besliscoach, door patiënten te ondersteunen in het besluitvormingsproces met hun arts.
Belang van samen beslissen aan het bed
Samen beslissen op de verpleegafdeling gaat vluchtiger, betreft meer interdisciplinaire samenwerking en beslaat andere type keuzes, zoals beschreven staat in het rapport. Maar, de essentie blijft hetzelfde. Ook aan het bed is het belangrijk om te achterhalen wat belangrijk is voor déze individuele patiënt.
Hoewel er nog weinig onderzoek is gedaan naar de mogelijke opbrengsten van samen beslissen specifiek aan het bed, weten we dat samen beslissen leidt tot meer therapietrouw, meer tevreden patiënten en zorgverleners, en meer tijdswinst. Zo zou samen beslissen (kunnen) leiden tot meer zelfstandige patiënten en een kortere opnameduur, waarbij patiënten mogelijk meer zelfredzaam zijn na ontslag en er dus minder beroep gedaan hoeft te worden op de thuiszorg. Daarnaast zou meer betrokkenheid van patiënten bij de zorgbeslissingen op de verpleegafdeling er ook voor kunnen zorgen dat ze actiever betrokken zijn bij hun (medische) behandeling. Een aantal patiënten gaf in het onderzoek namelijk aan graag betrokken te zijn bij zorgbeslissingen maar het nog spannend te vinden om mee te denken bij het nemen van grotere behandelbeslissingen. De gewenning die ontstaat bij het meedenken over zorgbeslissingen betaalt zich mogelijk uit in meer zelfvertrouwen bij het nemen van grotere en meer impactvolle (behandel) beslissingen.
Verbeteren van samen beslissen aan het bed
Dat samen beslissen nog onvoldoende wordt uitgevoerd aan het bed is niet geheel onverwachts, gezien hier nog minder aandacht en inspanning voor is geweest dan de toepassing van samen beslissen in de spreekkamer. Dit geldt in het onderwijs maar ook binnen ziekenhuizen zelf, aangezien zorgprofessionals aangaven dat er geen duidelijk beleid is voor samen beslissen op de afdeling.
Bij het ontwikkelen van trainingen voor samen beslissen aan het bed, dienen de specifieke aspecten van de verpleegafdeling meegenomen te worden. Bijvoorbeeld door als team verschillende soorten keuzes op de afdeling te identificeren die zich goed lenen voor samen beslissen. Maar ook door aandacht te besteden aan de verschillende rollen in de interprofessionele samenwerking gedurende het proces van samen beslissen. Door het vergroten van het bewustzijn van de rol die artsen en verpleegkundigen hebben, kunnen de verantwoordelijkheden ook beter afgestemd worden. Daarnaast kan het helpen om als team feedback te ontvangen over de mate van samen beslissen op de werkplek zelf, zodat training zo goed mogelijk aansluit op de dagelijkse praktijk.
Er worden veel beslissingen genomen op verpleegafdelingen en de werkdruk is hoog. Daarom kan het ook helpen om te achterhalen wat voor patiënten waardevolle keuzes zijn om bij betrokken te worden. Hiermee kan beter geprioriteerd worden bij welke beslissingen het extra van belang is om de voorkeur van de patiënt te achterhalen.
Kortom
Samen beslissen aan het bed gaat vaak over andere beslissingen, maar die zijn mogelijk net zo impactvol als de beslissingen in de spreekkamer. Het proces dient misschien anders vormgegeven te worden, bijvoorbeeld door het onderscheid te maken in ‘everyday’ samen beslissen (voor zorgbeslissingen aan het bed) en ‘detailed’ samen beslissen (voor medische behandelbeslissingen). Daarnaast is het belangrijk dat duidelijk is welke rol verpleegkundigen hier pakken en welke ondersteuning zij hierin nodig hebben.
Over de auteurs:
Janita Bakker (verpleegkundig onderzoeker), Elke Huntink (onderzoeker verplegingswetenschap), Loes Peters (onderzoeker), Ilja Brugman (onderzoeker), Dirk Ubbink (hoogleraar evidence-based medicine en shared decision-making) en Lisette Schoonhoven (hoogleraar verplegingswetenschap). Contact met auteurs via j.bakker@isala.nl
Zoektermen voor het internet:
Janita Bakker, Elke Huntink, Loes Peters, Ilja Brugman, Dick Ubbink, Lisette Schoonhoven, Samen beslissen, verpleegkundige, patiëntaspecten