Door Dianne Jaspers, huisarts.

Besproken vragenlijstonderzoek: Patiënteninzichten naar digitale mogelijkheden in de huisartsenpraktijk, Uitgebracht door Patiëntenfederatie Nederland en uitgevoerd door Vliegwiel, november 2024. 

Inleiding  

De Patiënten federatie Nederland heeft een groot onderzoek uitgebracht naar de mogelijkheden en gebruik van digitalisering in de eerste lijn. Er is gevraagd naar een breed scala van mogelijkheden zoals; online afspraken maken, digitale triage, e-consult, online herhaalmedicatie aanvragen, digitale GGZ, thuismonitoring en thuisarts.nl. Het onderzoek geeft een goed beeld hoe de patiënt aankijkt tegen het gebruik van digitale middelen in deze patiëntengroep en kan helpen om zorgverleners, organisaties en beleidsmakers meer inzicht te geven in de toepasbaarheid van digitale zorg. 

Methode  

Er zijn 10.816 patiënten ondervraagd over de mogelijkheden en ervaringen van digitale diensten in de huisartspraktijk. In de afgelopen maanden hebben 10.253 patiënten contact gehad met de praktijk. De onderzoekers geven al duidelijk aan dat er kanttekeningen gezet moeten worden aangezien de gemiddelde leeftijd van de deelnemers 68 jaar is en meer dan de helft hoog opgeleid is. In 88% van de patiënten is er sprake van een chronische aandoening. Maar dat maakt dit onderzoek juist wel interessant. Immers in de praktijk zijn gebruikers van digitale zorg vaak jonger. Dit onderzoek kan juist aangeven waar mogelijkheden zitten bij deze groep ouderen die mogelijk wel meer zorgvraag hebben door hun chronische aandoening.  

Resultaten  

Ik licht er een paar uit:  

• Allereerst de opvallende uitkomst dat patiënten vaak niet wisten of er digitale mogelijkheden zijn bij de praktijk. Met de aanbeveling om dit zo goed en breed mogelijk kenbaar te maken.  

• De wat langer bestaande mogelijkheden zoals online herhaalmedicatie aanvragen, thuisarts.nl en e-consult zijn meer bekend en worden vaker gebruik dan de relatief nieuwe mogelijkheden als videobellen, digitale triage en online GGZ.  

• Verder werd er veel aangegeven dat ze de digitale mogelijkheden nog niet nodig hebben gehad afgelopen jaar. Hebben ze geen zorg nodig gehad of hebben ze gewoon zorg gevraagd op de voor hun bekende wijze? Met een onderzoekspopulatie met een relatief hoge leeftijd en heel hoog percentage chronische aandoeningen verbaast mij dit wel een beetje. Er zijn nu toch ook al best veel mogelijkheden om de chronische zorg meer te digitaliseren? Dus mogelijk speelt hier toch ook de kwestie van niet weten, mogelijk ook bij de zorgverleners? 

• De patiënten benoemen heel duidelijk als voordeel de snelheid waarmee zorg kan worden geleverd en in eigen tijd kan worden aangevraagd.  

• Maar het meest opmerkelijke van dit onderzoek vind ik toch wel dat 48% van de ondervraagden aangeeft digitalisering wel te willen gebruiken omdat het de werkdruk van de zorgverlener kan verminderen. En een nog groter percentage geeft aan dat ze in de toekomst wel digitale triage willen gebruiken. Er liggen zeker kansen bij de oudere doelgroep die vaak wordt getypeerd als niet te motiveren door digitale zorg. Dat lijkt dus een misvatting te zijn en biedt mogelijkheden voor een deel van deze patiënten. 

• Uiteraard is er ook een behoorlijk grote groep (22%) die geen digitale mogelijkheden wil gebruiken en de voorkeur geeft aan telefonisch of fysiek contact omdat de uitkomsten niet als juist werden ervaren of te weinig toegespitst op hun situatie. Maar daarnaast is er ook twijfel of ze wel op de juiste thuisartspagina keken. Bevestiging van een zorgverlener is gewenst. 

• Er wordt een goed overzicht beschreven van alle conclusies in hoofdstuk 4. De meeste conclusies zijn herkenbaar. Het is prettig om ze in een overzicht te hebben.  

Aanbevelingen aan patiënten, zorgverleners en beleidsmakers

Alle aanbevelingen worden genoemd in hoofdstuk 5. De meeste aanbevelingen kan ik onderschrijven en ze zijn praktisch en goed toepasbaar voor zorgverleners en beleidsmakers. Hieronder heb ik er een paar uitgelicht en nog een aantal aanbevelingen toegevoegd die zouden kunnen helpen in de transitie naar goede digitale zorg. 

• Als zorgverlener kun je gebruik maken van de relatie die je al hebt met patiënten. Ze hebben aangegeven mee te willen helpen om de zorg duurzaam te houden. Maak hier gebruik van!  

• Maak duidelijk wat er geboden kan worden, herhaal dit meerdere malen. Zeker als je niet vaak zorg vraagt ben je vaak niet goed op de hoogte van de mogelijkheden, de kracht van herhaling is hier zeker van toepassing. Benoem het in consulten en telefoongesprekken er een alternatief is. Telkens kom ik terug op het proces van herhaalrecepten, door te sturen als praktijk kun je zeker de patiënten een richting op sturen. Kost aan de voorkant iets meer tijd maar levert aan de achterkant veel tijdwinst op.  

• Bedank patiënten voor het invullen van vragenlijsten en maak ze duidelijk waarom het jou of de organisatie helpt. Ook al kan de zorg misschien niet digitaal worden geleverd dan is de consultvoorbereiding van enorme toegevoegde waarde. De patiënt gaat nadenken over zijn eigen klacht en wat hij precies wil en de zorgverlener heeft de informatie waarop hij dan kan doorgaan. Samenvatten en mogelijk nog paar vragen stellen scheelt tijd waardoor er meer tijd is voor uitleg en behandeling.  

• Dat kan betekenen dat er meer vragen moeten worden beantwoord die de patiënt niet altijd als relevant beschouwt. Vaak zijn dit wel de vragen die een zorgverlener zou stellen in een gesprek om tot een goede diagnose te komen. Ik begrijp dat dat niet altijd voor de patiënt duidelijk is en het zou helpen als dit meer duidelijk gemaakt kan worden.  

• Een landelijke campagne zou hierbij kunnen helpen om uit te leggen dat als de patiënten zelf meer aan voorbereiding doen zij bijdragen aan een duurzame zorg. Volgens mij past dit ook helemaal in het beeld van meer regie bij de patiënt leggen  

Mijn eigen aanbevelingen zijn: 

Handel een e-consult sneller af dan een telefonisch consult 

Iets anders wat ik in de praktijk vaak zie en wat ook genoemd werd als nadeel in het onderzoek is het volgende. Een patiënt moet soms lang wachten op antwoord in een e-consult, waardoor het idee ontstaat dat ze het telefonisch sneller hadden kunnen regelen. Praktijken laten patiënten vaak weten dat ze binnen twee werkdagen antwoord krijgen op hun e-consult. Het voordeel dat een patiënt dit in eigen tijd kan doen is in mijn ogen te beperkt. Beloon patiënten dat ze de digitale weg hebben gekozen door sneller te antwoorden of zorg te leveren. Draai het om, een telefonisch consult over twee dagen en een digitaal consult dezelfde dag. De patiënttevredenheid zal hiermee echt verbeteren. 

Schaal af op telefonische en fysieke consulten 

Maak een beleid op inzet van digitale zorg in de praktijk of organisatie. Door dit breed uit te dragen als team kun je hier goed op sturen. Door bijvoorbeeld meer tijd te maken voor digitale zorg. Zie het niet als iets dat erbij komt maar geef het een echte plek in de dagelijkse praktijkvoering. Schaal af op telefonische consulten en fysieke consulten. Goede vragenlijsten bij e-consult, chronische zorg of digitale triage voorkomen echt fysieke consulten.  

Probeer nieuwe digitale toepassingen een keer uit 

Experimenteer met digitale toepassingen die nog niet veel ingezet worden zoals videoconsulten of online GGZ. Probeer eens een patiënt te verleiden om dit in te zetten in plaats van een fysiek consult. Dit zal mogelijk niet altijd leiden tot tijdswinst maar kan voor de patiënt wel veel voordeel opleveren door niet te hoeven reizen. Daarnaast is er minder fysieke ruimte nodig in de praktijk. Ook bij de groep chronische patiënten kan een fysiek consult goed afgewisseld worden met digitale zorg.  

Patiënt en zorgverlener: geef elkaar feedback over digitale zorg 

Als patiënt en zorgverlener is het belangrijk om feedback te geven op de toepassingen van de digitale middelen. De informatie van de gebruiker is erg waardevol om het product te verbeteren. De ervaring van de zorgverlener helpt mee om het gebruikersgemak te verbeteren. Vraag als patiënt na bij de praktijk of er digitale mogelijkheden zijn, maak een afweging of je dit dan ook de juiste praktijk vindt voor jou. Door feedback te geven kan het ook weer leiden dat een onderwerp weer op de agenda wordt gezet bij praktijken en beleidsmakers.  

Kortom 

• Het hier besproken vragenlijst-onderzoek schetst hoe patiënten aankijken tegen digitale zorg.  

• Het lijkt erop, dat ook de oudere groep deze steeds meer gaan omarmen.  

• Er zijn wel nog een aantal stappen te zetten door patiënt en zorgverlener.  

Zoektermen voor internet

Dianne Jaspers, digitalisering, patiëntaspecten, e-consult, onderzoek, huisartsen, digitale toepassingen, thuisarts.nl