Door Jan Christiaan Huijsman – strategisch adviseur Digitale Zorg & innovatie bij Achmea Zilveren Kruis.
Opschaling van digitale zorg
Opschaling van doelmatige digitale zorg is een groot thema in het Integrale Zorgakkoord. Het moet vooral bijdragen aan de toegankelijkheid en betaalbaarheid van de zorg. Die staan onder druk door groeiende arbeidstekorten enerzijds en de verwachte groei van de zorg door demografische effecten anderzijds. Dit zijn bekende teksten. Ze maken de publicatie van het boek “Ontwerp voor digitale transformaties van (zorg)organisaties” door Jeninga en Woldendorp (2022) des te interessanter. Want het is relatief makkelijk om die doelen op te schrijven maar veel moeilijker om ze te realiseren.
Digitale transformatie in het bedrijfsleven begon dertig jaar geleden
Mijn ex-werkgever IBM startte rond 1990 met e-Business, transformatie van haar businessmodel op wereldwijde schaal met een belangrijke rol voor digitalisering. Die kennis werd snel gedeeld met andere ambitieuze bedrijven en sectoren. In de afgelopen decennia zijn vele nieuwe organisaties ontstaan op basis van digitale businessmodellen zoals Amazon, Booking, Uber, en nog veel meer bestaande bedrijven gesneuveld die die transformatie niet zagen aankomen of niet succesvol konden realiseren.
Digitale transformatie in de zorg
Digitale transformatie van zorgorganisaties in Nederland is nog maar net gestart. De zorgsector is één van de laatste sectoren in onze samenleving die hiermee bezig is vanuit een laatmiddeleeuws en zwaar gereguleerd bedrijfsmodel. Dat maakt die transformatie tot een buitengewoon grote uitdaging en het boek bovengemiddeld relevant, mede in het licht van de genoemde IZA-doelen.
Het boek van 148 bladzijden plus een uitgebreid literatuuroverzicht bevat twee delen: deel 1 is een inleiding op het onderwerp met een beschrijving van de impact en de bestanddelen van digitale transformatie tot dusver, met voorbeelden uit de gezondheidszorg. In het 2e en belangrijkste deel introduceren de auteurs de ‘Systemische Ontwikkel Matrix (SOM)’. Deze omvat vier systeemonderdelen; professionals, management, strategie en leiderschap. Hierop plaatsen ze de vijf fasen van transformatie; (1) fundament, (2) silo’s, (3) gedeeltelijke synchronisatie, (4) volledige synchronisatie en (5) levend DNA. Door het werken met deze matrix ontstaat een raamwerk van samenhangende interventies waarvan er vele in het boek worden beschreven en toegelicht, vaak met bronvermelding en literatuur. In de bijlage wordt de systemische aanpak van digitale transformatie verder vertaald in een ‘Viable System Model (VSM)’. Een aantal aspectgebieden van het te transformeren ‘systeem’ worden hier uitgediept: (1) de operatie, (2) coördinatie, (3) samenhang, sturen en verantwoorden, (4) toekomst en heden verbinden, (5) systeemgrenzen.
Organisatiebrede strategie en digitale transformatie
In termen van de Systemische Ontwikkel Matrix kan gesteld worden dat het overgrote deel van zorginstellingen in Nederland zich nog in de 1e fase (fundament) bevinden, die van de automatisering van interne processen (EPD, ERP e.d.). Die groep is sinds enkele jaren gestart met de 2e fase (Silo’s), organische maar gescheiden ontwikkelingen van een aantal belangrijke processen in beperkte delen van de organisatie. De 3e fase (gedeeltelijke gesynchroniseerde transformatie) wordt gekenmerkt door een organisatiebrede strategie voor digitale transformatie. De auteurs formuleren scherp: ‘het gaat in deze fase regelmatig mis omdat er sprake is van een weinig effectieve veranderkundige aanpak of een te beperkt aantal projecten gericht op transformatie, waardoor de kern van de organisatie niet adequaat wordt aangepast’.
Persoonlijk ervaar ik dat vele zorginstellingen en bestuurders bezig zijn met een vorm van digitalisering of digitale zorg maar hier weinig systemisch en organisatiebreed naar kijken. Het inrichten en realiseren stokt dan meestal waarna men niet goed weet wat te doen of de transformatie gaat heel langzaam waardoor momentum en veranderenergie verloren gaat. De actualiteit en complexiteit maakt deze publicatie interessant voor stakeholders en betrokkenen van dit thema in het zorgstelsel. De geringe omvang van het boek (148 pagina’s) is misleidend. Het is een niet eenvoudig te doorgronden maar belangrijke materie die meerdere malen gelezen en overdacht moet worden. Dat was althans mijn persoonlijke leeservaring. Het thema is complex en moet vanuit meerdere dimensies benaderd en begrepen worden. Dat is precies wat de auteurs beogen. Daarbij mis ik wel een aantal aspecten. Zo speelt het thema ‘organisatiecultuur’ nauwelijks een rol in het boek. Peter Drucker, de legendarische managementconsultant zei daarover: “Culture eats strategy for breakfast”. Ook de wereld van de klant, de patiënt, komt zeer beperkt in beeld. Het lijkt me belangrijk om te overdenken hoe die mee te nemen in de digitale transformatie. Een topklinisch ziekenhuis heeft daar wat mij betreft het mooiste mission statement voor opgesteld: ‘binnen vijf jaar komt er in ons ziekenhuis geen patiënt meer die daar niet fysiek gezien of behandeld hoeft te worden’. Hoe gaan ze dat realiseren? Daar ben ik benieuwd naar!