Door Guus Schrijvers, gezondheidseconoom, Robert Mouton, bestuursadviseur en Marcel de Krosse, arts publieke gezondheidszorg. Alle drie schrijven zij op persoonlijke titel.
Dit artikel begint met vier statistische feiten over ouderenzorg nu en in de toekomst. Zij speelden nauwelijks een rol in de verkiezingscampagnes in de afgelopen herfst. Daarna geven de auteurs aan hoe de nieuwe regering deze data wel serieus kan nemen. Zij doen daartoe twaalf voorstellen voor het te schrijven coalitieakkoord. Een bijlage met passages over ouderenzorg, afkomstig uit alle verkiezingsprogramma’s, is beschikbaar bij de eerste auteur.
Ouderenzorg duurder en mantelzorg neemt af
Op basis van recente rapporten en krantenartikelen over ouderenzorg inventariseerden wij vier statistische feiten. Daarna beoordeelden wij wat politieke partijen daarover in hun programma’s opmerken. In een aparte bijlage bij dit artikel staan een inventarisatie van de ouderenzorgteksten in de partijprogramma’s.
Feit 1. De kosten van de ouderenzorg groeien van 20,0 mld (2021) naar 28,1 miljard (2030). Hoe worden deze kosten gedekt, afgewenteld of voorkomen volgens partijprogramma’s?
We hebben de partijprogramma’s doorgenomen. Politieke partijen geven op deze vraag geen antwoord. Wie recente uitspraken leest van PVV minister-in-spe Fleur Agema (zorgprofielen 2 en 3 weer terug), ziet de uitgaven eerder hoger dan lager worden dan bovenstaande prognose.
Feit 2. Het aantal mantelzorgers per oudere daalt snel: Momenteel (2023) staan er 14,5 mantelzorgers tegenover elke 85-plusser. In 2035 zijn dat er nog 8, in 2050 zijn het er nog 5. Pleiten voor meer mantelzorg is dus ook roeien tegen de stroom in of dweilen met de kraan open. Welke politieke partij erkent dit?
We hebben de partijprogramma’s doorgenomen. Het antwoord van sommige partijen is dat mantelzorg aandacht verdient. PvdA/GL, D’66 pleiten als enige partijen voor tijd en financiering. VVD wil het gesprek aangaan.
Wachtlijsten nemen toe en er is onvoldoende personeel
Feit 3. Wachtlijsten verpleeghuizen groeien. Stijging van 3939 in juni ’21 naar 4270 in oktober ’23 voor mensen die binnen enkele maanden opgenomen zouden moeten worden, waarvan 308 urgent.
We hebben de partijprogramma’s doorgenomen. Ja21 en PVV onderkennen dit expliciet. Een aantal partijen erkennen het impliciet (SP bijvoorbeeld) en er is toch ook een aantal dat er geen aandacht aan besteedt zoals Volt en CU.
Feit 4. Het personeelstekort stijgt, van nu 1 op 7 á 8 van de werkenden in de zorg naar 1 op 4 per 2040
We hebben de partijprogramma’s doorgenomen. Alleen PVV en D’66 gaan erop in.
Voorlopige Conclusie: Politieke partijen erkennen schaarste onvoldoende
Met betrekking tot de ouderenzorg lopen politieke partijen om de hete brei heen. De schaarste wordt niet erkend. Daardoor is er gebrek aan onderbouwde scenario’s, wel is er hier en daar een beetje visie. Dat het personeelstekort alles bepalend is en zal zijn, wordt niet expliciet als uitgangspunt van beleid genoemd. Structurele voorstellen waarbij ook nog financiering geopperd wordt komen überhaupt niet voor. Het CPB kijkt alleen naar wat wel wordt beschreven in partijprogramma’s, niet wat er niet in staat. Ondertussen is een voorzet gegeven van het RIVM van de VTV 24. Daarin worden 3 thema’s uitgelicht, de stijging van de zorgvraag en het achterblijvende aanbod aan medewerkers en mantelzorgers wordt als een van de drie belangrijkste thema’s in de vooruitblik genoemd.
Zonder de politieke erkenning van schaarste gebeurt er niks. Dit betekent dat de schaarste zichtbaar gemaakt moet worden. Niet alleen met getallen en rapporten, maar met een verbinding tussen volksvertegenwoordigers en de feitelijke niet geleverde zorg. Zo is onderzoek en meer monitoring nodig van de geïndiceerden op wachtlijsten.
Schaarste betekent bezuiniging per oudere
De vier statistische feiten leiden ertoe dat het aantal ouderen met een zorgvraag sneller toeneemt dan het aantal zorgprofessionals, het aantal mantelzorgers en de beschikbare financiële middelen. Dit betekent dat bij ongewijzigd beleid de beschikbare zorg per oudere afneemt. Hieronder volgt daarom een opsomming van twaalf te nemen maatregelen om de kosten van de ouderenzorg doelmatiger te besteden met behoud van een rechtvaardige verdeling van schaarste. Deze voorstellen sluiten aan op de vele goede voornemens van VWS verwoord in stukken als het IZA, Gala en Wozo. Ook wijzen wij op boeiende regiovisies over de ouderenzorg in Apeldoorn, Midden Brabant en Friesland. De beperking van deze regionale visies is, dat zij niet zijn doorgerekend op financiële gevolgen ten opzichte van de hierboven genoemde statistische feiten bij ongewijzigd beleid. Data-gestuurde visies ontbreken tot nu toe.
Twaalf punten voor het coalitie-akkoord
Het voert te ver in dit artikel om onze voorstellen van voor- en nadelen te voorzien en een ideale mix ervan voor te stellen die aansluiten op reeds lopende initiatieven. Wij pogen met deze opsomming te voorkomen, dat voor rijke ouderen privé zorg voldoende aanwezig en betaalbaar is en voor mensen met een lager inkomen niet. Hieronder volgen de twaalf maatregelen. De voorstellen zijn geschreven in de stijl van een coalitie-akkoord voor een nieuwe rechtse of linkse regering. Met het voornaamwoord wij wordt hier bedoeld: de gezamenlijke coalitiepartijen.
- Wij starten op korte termijn de maatschappelijke dialoog over welke zorg nog collectief gefinancierd zal worden gegeven de schaarste, zowel personeel als financieel.
- Het stelsel zoals we dat nu hebben ingericht is complex. Veel gebruikers hebben professionele hulp nodig om door de bomen het bos te zien. Tegelijkertijd moet ervoor worden gewaakt dat te veel tijd en energie gaat zitten in stelselwijzigingen terwijl de nood in de zorg nu al zo hoog is. Maar op lange termijn ontkomen we daar niet aan.
Wij definiëren daarom opnieuw wat zorg is en wat huisvesting en welzijn inhouden. En dat betekent niet dat alles wat we niet verstaan onder “zorg” niet meer geboden wordt, maar het wordt wel logischer geordend. Zo krijgen gemeenten alle steun bij hun verantwoordelijkheid voor het welzijn van hun burgers en moeten we tegelijkertijd voorkomen dat hiaten in de welzijns-ondersteuning leiden tot zorgvragen. Zo is het van groot belang dat huisartsen hun patiënten gemakkelijk – bij voorkeur in de eigen praktijk – door kunnen verwijzen naar het welzijnsloket, juist om die afwenteling op de zorg te voorkomen.
- Bij een herinrichting lijkt het voor de hand te liggen om:
a. alle (para)medische en verpleegkundige handelingen weer onder de Zvw te brengen;
b. in te zetten op versterking van gemeenten in hun aandeel in het in stand houden van bestaanszekerheid van hun burgers (o.a. voorkoming van sociale isolatie, verkommering en eenzaamheid voor personen met een klein netwerk of laag inkomen);
– Huisvestings- en servicekosten komen voor rekening van burgers, met zo nodig ondersteuning vanuit de Bijstandswet voor hen die dat niet kunnen opbrengen;
– overheveling van ouderenzorg uit de Wlz, waarbij de Wlz gereserveerd blijft voor die groepen die levenslang en levensbreed zijn aangewezen op zorg en ondersteuning.
In de tussentijd is het van wezenlijk belang dat iedereen die dat nodig heeft de weg weet te vinden naar het juiste loket. Onafhankelijke cliëntondersteuning wordt nog te weinig gevonden en casemanagers zijn nog niet overal beschikbaar. Dat gaan we verbeteren,
- Eigen betalingen in de zorg zoals eigen risico in de Zvw en eigen bijdragen in de Wlz en de Wmo gaan wij opnieuw beoordelen op beoogd doel. Er bestaan nu perverse prikkels. Bijvoorbeeld rijkeren laten hun Huishoudelijke hulp nu vanuit de Wmo betalen. Ook verschillen de eigen bijdragen in de diverse wettelijke domeinen en de effecten daarvan op de mogelijkheden van de individuele burger.
- De verblijfsvraagstukken en de doorstroming op het gebied van wonen van ouderen met beperkingen en zorg vergen een integrale aanpak van de ministeries van VWS en dat van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening (en veldpartijen). En gemeenten en woningbouwcorporaties hebben hierbij ook een nadrukkelijke verantwoordelijkheid. Wij overwegen een bonussysteem voor die regio’s die hierop vooroplopen en voor hun burgers wezenlijke resultaten weten neer te zetten.
- Het beroep op informele zorg zal drastisch groeien. Dit zal gestimuleerd moeten worden met bijvoorbeeld vouchers zoals in België het geval is, cursussen ter verhoging van de competentie van informele verzorgers en inzetten van PGB ter verlenging van hun volhoudtijd.
- Wij hanteren de waarde van zorg voor de patiënt als uitgangspunt voor veranderingen in het Zorgverzekeringspakket. Wij wegen bijvoorbeeld de omvang van palliatieve zorg af tegen nieuwe geneesmiddelen die het leven slechts enkele maanden verlengen rekken. Ook dit gaat vindt plaatsvinden in een maatschappelijke dialoog met burgers en professionals.
- Zorgkantoren en gemeenten sluiten meerjarige convenanten af over gezamenlijke planning en bekostiging van ouderenzorg op basis van Wmo en Wlz per regio
- Wij gaan een percentage voor de kosten van ouderenzorg benoemen als deel van het bbp en als maximum macrobudget voor de komende vijf jaar. Wij baseren dat percentage op het gemiddelde van de afgelopen vijf jaar.
- Digitalisering in de ouderenzorg vindt plaats ter verlichting van de werkdruk, ter versterking van de informele zorg en ter stimulering van telemonitoring en beeldschermzorg. Dit gaat gebeuren in combinatie met een stevige inzet op technologie als domotica. Want daarmee spelen mantelzorgers en zorgprofessionals tijd vrij, die zij dan kunnen inzetten op plekken waar menselijk face-to-face contact nodig is.
- Wij verbeteren acute ouderenzorg door betere afstemming van activiteiten van ambulancezorg, huisartsenzorg en seh met alarmsystemen en telemonitoring in de ouderenzorg.
- De VTV 2024 van het RIVM bevat niet alleen prognoses van de toenemende zorgvraag van ouderen maar ook doorrekeningen van diverse scenario’s om deze vraag op een andere manier te beantwoorden dan alleen met meer personeel.
Kortom
- De politieke partijen besteden in hun partijprogramma’s nauwelijks aandacht aan de schaarste in de ouderenzorg.
- WOZO, IZA en Gala wijzen in grote lijnen de weg naar een nieuwe ouderenzorg
- Bovenstaande twaalf voorstellen bieden een aanzet om te komen tot data gestuurde ouderenzorg waarbinnen schaarste op een rechtvaardige manier wordt verdeeld.
Zoektermen op internet:
Guus Schrijvers, Robert Mouton, Marcel de Krosse, ouderenzorg, coalitie-akkoord, schaarste, verkiezingscampagnes, partijprogramma’s, WOZO, IZA, Gala, digitalisering Zvw, beleidsontwikkeling, langdurige zorg