Door Peter Bennemeer.

Om de zorg in Nederland toegankelijk en betaalbaar te houden, zijn ingrijpende veranderingen nodig. De houdbaarheid van ons zorgsysteem staat onder druk. Zorg is niet meer vanzelfsprekend. Niet alleen is de grens van de betaalbaarheid in zicht, ook het personeelstekort zal de komende periode verder toenemen. Dat betekent dat met hetzelfde aantal mensen méér zorg moet worden geleverd.

Complicerende factoren

Daarin is Zeeland niet uniek. De landelijke problemen binnen de zorg spelen ook in onze provincie. Wel heeft onze regio twee extra complicerende factoren. Als eerste zorgt onze geografische samenstelling voor bijkomende uitdagingen, zoals het organiseren van spoedzorg en de aanrijdtijden. Daarnaast zijn alle probleemdossiers in Zeeland significanter in omvang én urgenter in tijd. De dubbele vergrijzing (met meer kwetsbare ouderen), de groei van het inwoneraantal en de stijging van het toerisme zorgen voor een toenemende vraag naar zorg. Het huidige personeelstekort in Zeeland van bijna 20% is het hoogste van Nederland. De consequenties daarvan zijn nu al voelbaar en zichtbaar: de steeds maar stijgende werkdruk bij zorg- en hulpverleners, de oplopende wachtlijsten in de jeugdzorg en ggz, het uitstellen van operaties en het niet kunnen doorverwijzen van een patiënt of cliënt naar de juiste zorg of ondersteuning.

Zeeuwse Zorg Coalitie

Meer dan vijfenzestig organisaties in Zeeland bundelen hun krachten in de Zeeuwse Zorg Coalitie om deze problemen het hoofd te bieden. Sinds 2020 werken wij gezamenlijk aan gezondheidsbevordering, passende zorg en innovatieve oplossingen om de zorgkloof te dichten. Ruim voordat ‘regionale samenwerking’ en ‘integraal zorgakkoord’ algemene begrippen werden. Alleen in gezamenlijkheid kunnen we in de keten tot oplossingen komen.

De Zeeuwse Zorg Coalitie beperkt zich, ondanks de naam, niet tot zorg alleen. Om de zorg in Zeeland toegankelijk en betaalbaar te houden en daarmee de leefbaarheid voor de Zeeuwen te borgen, is een bredere maatschappelijke transitie nodig.

De Zeeuwse Zorg Coalitie is daarmee uniek in Nederland in samenstelling en omvang. Naast aanbieders van zorg en welzijn participeren ook alle 13 Zeeuwse gemeenten, de provincie Zeeland, de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) en zorgverzekeraar CZ. Allemaal met het besef dat we over de grenzen van de eigen organisatie heen moeten kijken. Het bestuurlijke commitment en brede draagvlak dat de afgelopen jaren is gecreëerd, is het begin van de oplossing.

We begonnen aan het regioplan dus niet op nul. De afgelopen jaren hebben we hard gewerkt. We bouwden een netwerksamenwerking, leerden elkaar kennen en doorleefden een gezamenlijke urgentie, visie en doelen. Ook startten we verschillende initiatieven op, met thema’s die we selecteerden op basis van het regiobeeld, zoals integrale ouderenzorg, integrale keten acute zorg, personeelscapaciteit, digitalisering en preventie. Inwoners, professionals, projectleiders en (lokale) bestuurders zijn aan de slag gegaan. Bijvoorbeeld met het Centraal Aanmeldpunt Verplaatsingen. Al voor de coronacrisis isde Zeeuwse Zorg Coalitie gestart met het opzetten van één centraal coördinatiepunt voor acute opname in de Verpleeg- en Verzorgingshuizen en Thuiszorg–sector. De patiënt krijgt sneller de juiste zorg op de juiste plek en het bespaart de zorgverlener veel tijd.Maar ook de Kerngezond-centra in Vlissingen, waarin professionals uit het medisch en sociaal domein samenwerken, verbindt en ondersteunt. En Zeeland organiseerde als eerste in Nederland een burgerberaad over de zorg op provinciaal niveau. 300 Zeeuwen gingen met elkaar in gesprek.

Enorme uitdaging

In het najaar van 2022 heeft de Zeeuwse Zorg Coalitie de bestaande werkplannen door PwC/Strategy& laten doorrekenen om te kijken of ze toereikend zijn om onze ambities en doelen te realiseren. Dat bleek niet het geval. Ik licht dat toe.

Zeeland staat de komende jaren voor een enorme uitdaging. Als we blijven doen wat we doen, heeft de zorg in Zeeland in 2030 een personeelstekort van 7.500. Niets veranderen betekent dus dat we 7.500 medewerkers éxtra moeten vinden, bóvenop de 32.000 mensen die nu al in de zorg werken en die we hard nodig blijven hebben. Een onmogelijke opgave, simpelweg omdat deze extra mensen er niet zijn. Bovendien krimpt in diezelfde periode het mantelzorgpotentieel met 33% door demografische factoren.

Het goede nieuws is dat uit de analyse van PwC/Strategy& ook bleek dat Zeeland een scala aan nog niet benutte of nog niet volledig benutte mogelijkheden heeft om de doelen wél te kunnen halen. Dan moet het wel fundamenteel anders in Zeeland. De maatschappelijke uitdagingen waar we voor staan, vereisen doortastende, vernieuwende en impactvolle maatregelen die we samen moeten realiseren. En het kán anders. Daar hebben we de afgelopen jaren met de Zeeuwse Zorg Coalitie een uitstekende uitgangspositie voor gecreëerd.

Gezamenlijke beweging

Dat gaat zeker niet vanzelf. Daar is een enorme transitie voor nodig. Een verregaande verandering in het werken en leven van Zeeuwen: van bestuurders en professionals in zorg en welzijn, van financiers én van inwoners van Zeeland. Niet los van elkaar maar als méér dan de som der delen, als gezamenlijk onderdeel van een beweging. En dat is een immense opgave.

Zonder de complexiteit en zwaarte van deze opgave te onderschatten, hebben wij in Zeeland het vertrouwen dat we deze aan kunnen pakken. We moeten wel. Want – zoals gezegd – niets doen is geen optie. En daar hebben we via de IZA-transformatiegelden de eerste financiële middelen voor gekregen.

Uitdaging voorlopers

Het transformatieplan van de Zeeuwse Zorg Coalitie is omvangrijk, de grootste tot nu toe in Nederland. Niet eerder is er zo’n breed en samenhangend pakket met oplossingen gepresenteerd dat rekening houdt met alle aspecten van het leven van de inwoners van een volledige provincie. Uniek is dat de inbreng van de Zeeuwen zelf ook is betrokken, daarmee is het een aanpak vóór en ván de regio.

In Zeeland werken we aan capabilityprogramma’s in het opleiden van talentvolle krachten uit organisaties en gemeenten. En er zijn meer uitdagingen. Ik noem er 3 maar er zijn er meer. 1) De Zeeuwse zorg stimuleert inwoners om mee te denkenover toekomstbestendige oplossingen in de zorg, maar stuit tegelijkertijd op het traditionele denken van inwoners zelf dat aanbieders en financiers primair verantwoordelijk zijn om deknelpunten te verhelpen.2) De 68 partners van de Zeeuwse Zorg Coalitie erkennen het belang van actieve participatie in het collectief, maar hebben ook eigen autonomie en verantwoordelijkheden. 3) Domeinoverstijgende samenwerking botst op het eerste oog bovendien met de huidige bekostigingsstructuur en financiële schotten, terwijl de maatschappelijke business case positief is (de totale kosten zijn lager). We willen dus recht doen aan onze maatschappelijke opgave, maar er zijn beperkingen in hoe we dingen in Nederland georganiseerd hebben. Dit zien we onder ogen en daarvoor zoeken we met partners als VWS en NZa oplossingen.

Samen versnellen

De Zeeuwse zorg ontvangt de komende vijf jaar in totaal 83,4 miljoen euro aan IZA-transformatiegelden. Dit geld gaat naar tien zorgorganisaties die met specifieke projecten versneld invulling gaan geven aan het regioplan ‘Samen houden we Zeeland én de Zeeuwse zorg gezond’. Zeeland zet zo een verandering in naar meer gezondheid, meer samenwerking in de regio en het fundamenteel anders inrichten van de zorg. Met de toekenning van de transformatiegelden komt de Zeeuwse zorgtransformatie in een versnelling. De toezegging voor financiering is een prachtige mijlpaal in de grote transformatie opgave voor Zeeland. En de eerste in zijn soort in Nederland, als plan voor een hele provincie.

In het afgelopen anderhalf jaar hebben zorgaanbieders, gemeenten, inwoners en zorgverzekeraars gezamenlijk bepaald hoe de verandering van de Zeeuwse zorg eruit komt te zien. Op basis van prioritering en samenhang is een integrale en regionale aanpak met tien thema’s ontwikkeld waarbij initiatieven niet alleen binnen zorgorganisaties plaatsvinden, maar die ook organisatieoverstijgend en ondersteunend zijn voor de hele Zeeuwse zorg.’Denk aan uitgebreider gebruik van thuismonitoring voor chronische patiënten met een hoog risico, of diagnostiek via röntgen op de Huisartsenspoedpost. Dat zijn twee voorbeelden die helpen om onnodige opnames op de Spoedeisende Hulp te voorkomen. Maar denk ook aan de inzet van slimme bedsensoren en incontinentiemateriaal of het terugdringen van de registratielast; dat vermindert de personeelsinzet. Het betreft ogenschijnlijk eenvoudige voorbeelden, maar het is de veelvoud en de ketenbenadering die het verschil maken. Alleen samen bereiken we impact.

Zeeland wil een lerend en inspirerend voorbeeld zijn en tegelijkertijd perspectief bieden voor de toekomst: samen houden we Zeeland én de Zeeuwse zorg gezond en andere regio’s zouden van onze aanpak hun voordeel kunnen hebben

Over de auteur
Peter Bennemeer is bedrijfskundige, onafhankelijk voorzitter van de Zeeuwse Zorg Coalitie, was bestuurder van Ziekenhuis Bernhoven en werkte lang (inter)nationaal als bestuurder in de levensmiddelenindustrie. Hij bekleedt diverse nevenfuncties, waaronder lid van de adviesraad van de IGJ.

Zoektermen op internet: 

Peter Bennemeer, ZZC, Zeeuwse Zorg Coalitie, zorgtransformatie, personeelstekort, werkdruk, regioplan, burgerberaad op de zorg, Zeeland, domeinoverstijgende samenwerking, bekostiging