Door Jan Christiaan Huijsman, Strategisch adviseur Achmea Zilveren Kruis.  

Recensie van: SiRM, Geschat potentieel digitale zorg, januari 2024  

Digitale zorg genereert €1.3 miljard netto-opbrengsten in 2028 

Passende inzet van digitale zorg leidt in 2028 ten minste tot mogelijk netto-opbrengsten van €1.3 miljard. Dit is de conclusie uit een onderzoeksrapport van SiRM naar het geschatte potentieel van digitale zorg. Deze bestaan uit €1.9 miljard bruto-opbrengsten aan productiviteitsverbetering en overige opbrengsten en €600 miljoen aan directe kosten en investeringen. Circa 60% van deze opbrengsten valt binnen de WLZ en 40% binnen de Zvw. Met passende inzet van digitale zorg verbetert de toegankelijkheid door een geschatte productiviteitsverbetering van ten minste 27.000 fte in 2028, een kwart van het verwachte arbeidsmarkttekort. 

Inzet van digitale zorg binnen de zorgstap verpleging leidt tot de hoogste opbrengsten (73% van het totaal). Voorbeelden zijn inzet van robots, medicijndispensers en heupairbags. Indirecte investeringen en kosten, zoals IT-systemen en infrastructuur en ‘het structureel inbedden van digitale zorg in een organisatie’ zijn niet meegenomen en komen dus nog boven op de gerapporteerde investeringen uit dit rapport.  

Realisatie van gegevensuitwisseling draagt beperkt bij aan de opbrengsten omdat de beschikbaarheid en ontwikkeling van toepassingen op brede schaal nog jaren duurt, zo verwacht men. 

‘We gaan ervan uit dat het huidige beleid slaagt’ 

Het rapport stelt het behalen van huidig beleid als zeer belangrijk voor het realiseren van de geschatte mogelijke opbrengsten van digitale zorg in 2028. De auteurs formuleren dat ‘staand beleid’ als zeven beleidscategorieën uit de drie relevante akkoorden IZA, WOZO en TAZ. Vier van de genoemde zeven worden gezien als cruciaal voor het behalen van de genoemde opbrengsten: 

1. Stimuleren (regionale) samenwerking en kennisuitwisseling van digitale zorg en – innovaties 

2. Evalueren en prioriteren op basis van ‘passend bewijs’ en monitoring van digitale zorg 

3. Ondersteunen van zorgaanbieders o.a. door middel van een gezamenlijke ‘ondersteuningsstructuur’ 

4. Ondersteunen van zorgprofessionals qua digitale vaardigheden, het anders werken en bij de implementatie van digitale zorg 

De samenhang van deze vier beleidscategorieën geeft de complexiteit van de opgave weer, zo betoogt het rapport, en het niet behalen van één van de vier leidt tot 20% lagere opbrengsten. Tegelijkertijd relativeert men dit betoog door te stellen dat de tijd ontbreekt om eerst te wachten totdat alle digitale zorg is geëvalueerd en geprioriteerd. Geïnterviewden zien het samenwerken van zorgaanbieders als een van de belangrijkste katalysatoren omdat zo meer slagkracht ontstaat. 

De andere drie beleidscategorieën – opnemen van digitale zorg in richtlijnen en kwaliteitsstandaarden, stimuleren van digitale zorg via contractering, bekostiging en financiering, verbeteren digitale vaardigheden van burgers – worden een veel lagere impact op het niet behalen van opbrengsten toegedicht om diverse redenen. 

Toevoeging van nieuw beleid heeft beperkte effecten omdat het genoemde staand beleid al veelomvattend is en bijdraagt aan basisvoorwaarden, zo stellen de auteurs op basis van input van de geïnterviewden. Enigszins cryptisch valt te lezen: ‘we gaan ervan uit dat het huidig beleid slaagt’.  

Een begeleidingscommissie van zeven rijksambtenaren 

SiRM heeft een specifieke methodiek gekozen in afstemming met de ‘begeleidingscommissie’, zeven ambtenaren van VWS en één van EZ: de potentiële opbrengsten van digitale zorg zijn van onderen opgebouwd. Daartoe zijn binnen de zorgstappen diagnose, behandeling en verpleging twee – reeds bestaande – zorgtoepassingen geselecteerd voor dit onderzoek. De onderzoekers stellen dat met deze methodiek de geschatte mogelijke opbrengsten een ondergrens betreffen. De opbrengsten zijn berekend door een berekening van het potentieel per zorgtoepassing, opschaling en verwachte implementatiesnelheid.  

Een opmerkelijk technocratisch rapport dat vragen oproept 

Geschat potentieel digitale zorg is qua opbouw een technocratisch rapport met een beperkte en specifieke invalshoek. Het potentieel wordt berekend op basis van een theoretische berekening van het potentieel van een 30-tal zorgtoepassingen (‘puntoplossingen’) en een implementatiegraadmodel over tijd (het Bass Diffusion model). Aangevoerde argumenten van zorgverleners in het rapport zijn louter rationeel. Een voorbeeld: ‘artsen zien meerwaarde maar zien ook nadelen. Wanneer deze obstakels worden verholpen, bijvoorbeeld door beleid, verwachten we dat de implementatiegraad toeneemt’. Mindset, conservatisme, angst voor verandering of omzetverlies worden niet genoemd.  

De aannames dat het ‘staande beleid veelomvattend is’ en dat men ervan uitgaat dat het slaagt zijn opmerkelijk. SiRM heeft dit beleid ook niet onderzocht op effectiviteit en impact tot dusver. De kans is significant dat de IZA digitaliseringdoelen – 70% hybridiseren van zorg(paden) met 50% inclusie – niet behaald zullen worden, zo schatten ervaringsdeskundigen in.  

Een enkele keer wordt in het rapport gewaarschuwd dat het aanpassen van bestaande zorgpaden en -processen vaak een randvoorwaarde is om de geschatte potentie te benutten. De auteurs lichten dit, behalve in een kleine paragraaf, verder niet toe. Dat is een gemiste kans en een omissie in het rapport. Het gaat niet alleen op opschaling van puntoplossingen maar ook om transformatie met grote en duurzame impact. Transformatie kan alleen systemisch benaderd en gerealiseerd worden, organisatie-breed, inter-organisatorisch en op stelselniveau. Lees meer hierover in deze boekrecensie. Het gaat dus nooit om een medicijndispenser of om een zorgpad alleen. Stel je voor dat bedrijven in andere sectoren de digitale transformatie hadden opgevat als de digitalisering van een beperkt aantal producten of diensten en andere op de traditionele wijze hadden voortgezet. Die bedrijven bestaan niet meer. 

Zorg & Medische Service Centra als voorbeeld van systemische transformatie 

Een voorbeeld van systemische transformatie is de creatie en positionering in het zorgstelsel van een aantal zorg & medische servicecentra (Z&MSC), buiten de bestaande zorginstellingen zoals ziekenhuizen, huisartspraktijken en VVT-instellingen. Waarom? Omdat dit competenties, functionaliteiten en schaalgrootten vraagt die zorginstellingen individueel niet kunnen opbrengen terwijl tegelijkertijd de opportuniteit en noodzaak om patiënten op afstand te monitoren en begeleiden groot is. De productiviteitstoename ontstaat door forse schaalgrootte waardoor verpleegkundig specialisten en gespecialiseerde verpleegkundigen van het huidige aantal gemonitorde patiënten per zorgverlener (100 à 200) naar 500 tot 1000 kunnen gaan. De transformatie zit hem in het loslaten van dit type zorg door individuele ziekenhuizen, VVT-instellingen en huisartspraktijken en overbrengen naar Z&MSC’s. 

Eerlijk is eerlijk: het probleem van de gehanteerde benadering – valideren en opschalen van individuele zorgtoepassingen en hybridiseren van individuele zorgpaden – zit ook in het IZA-akkoord. De noodzakelijke systemische transformatie wordt uit de weg gegaan en niet benoemd. Het uitwerken daarvan leidt namelijk tot keuzes die ook pijn doen – opschalen èn afschalen – en dat is iets wat we al zo lang als ik in de zorg werk liever vermijden. 

‘AI heeft geen noemenswaardige impact’ 

Opvallend feit: de auteurs nemen aan dat nieuwe AI-toepassingen tussen nu en 2028 geen noemenswaardige impact zullen hebben. Tegelijkertijd zeggen ze dat deze aanname onterecht kan zijn door de snelle ontwikkelingen. Tja. De potentie van AI, zowel voor automatisering van heel veel medische -, zorg – en administratieve processen kan wel eens de grootste gamechanger qua productiviteit zijn voor het hele zorgstelsel dat geteisterd wordt door grote regeldruk, administratieve overlast en veelal handmatige registratie. Dan heb ik het nog niet eens over de potentie van AI voor personalized medicine als doorbraak voor echte passende digitale zorg. 

Zoektermen op internet:

Jan Christiaan Huijsman, digitalisering, AI, digitale zorg, systemische transformatie, zorgstelsel, SiRM, digitale zorg