Door Robert Mouton en Guus Schrijvers, redacteuren van de Nieuwsbrief Zorg en Innovatie.
Dit artikel is tot stand gekomen door middel van een rondetafelgesprek van de redactie met Marike Knoef, hoogleraar economie aan Tilburg University, kroonlid van de SER en voorzitter van de voorbereidingscommissie van het SER-advies ‘Gezond opgroeien, wonen en werken’, en Arend Odé, onderzoeker en projectmanager bij de SER.
Inleiding
Allereerst moet een wijdverbreid misverstand worden weggenomen: het door de overheid treffen van maatregelen ter bevordering van de volksgezondheid (Grondwet art. 22, lid 1), behelst natuurlijk ook het voorzien in een stelsel van gezondheidszorg, maar het is een veel omvattender opdracht die diep en breed in de samenleving doordringt. In jargon spreken we dan ook van een domein van “public health”: de gezondheid van het volk is voorwerp van bescherming, onderzoek, reparatie en verbetering. Wat de SER in zijn recente rapport “Gezond opgroeien, wonen en werken” doet is dat niet alleen sterk benadrukken, maar ook voorzien van urgentie, focus en richting. Aanleiding daartoe zijn 1) de nog steeds bestaande en onaanvaardbare sociaaleconomische gezondheidsverschillen en 2) het groeiende inzicht dat gezondheid onlosmakelijk is verbonden met alle vormen van overheidsbeleid en met bestaanszekerheid van burgers.
Urgentie: gezondheid en economie
Onderzoek van het CBS wijst uit dat er (nog steeds) sprake is van veel vroegtijdige sterfte die hoog gecorreleerd is met een laag opleidingsniveau. Zie ook dit bericht in de Nieuwsbrief. De gezondheidsrisico’s blijken toe te nemen. Het is dus van urgent belang dat er maatschappelijk gericht beleid wordt ingezet op kwetsbare groepen, waarbij tegelijkertijd vanzelfsprekend ook de gezondheid van de bevolking in zijn algemeenheid aandacht verdient. Dit is overigens niet alleen een opdracht gelet op volksgezondheid, maar reikt nog verder: het algemeen belang, duurzame economische groei, werkgelegenheid en principiële rechtvaardigheid worden ermee gediend. Kort gezegd: door betere gezondheid gaat de arbeidsproductiviteit omhoog en dat is goed voor de bevolking en goed voor de economie.
Samenhang van begrippen en samenhang van systemen
Tot zover is duidelijk dat er relaties bestaan tussen de gezondheid van de bevolking, een algemene overheidsopdracht, onaanvaardbare verschillen en onze economie. Om beleid te formuleren moeten we ook onderkennen dat ons gezondheids- en zorgsysteem samenhangt met andere systemen, zoals de arbeidsmarkt, sociale zekerheid, de leefomgeving, kortom de context waarin gezondheid en zorg zich telkens bevindt. Op zijn beurt, aldus de SER, impliceert dit dat verschillende maatschappelijke domeinen en sectoren beter met elkaar moeten samenwerken. Concreet stelt de SER voor om te focussen op vier hoofdthema’s: 1) meedoen (in de arbeidsmarkt), 2) bestaanszekerheid, 3) leefomgeving en 4) verbetering aan het begin van het leven zoals geïllustreerd wordt met het programma Een Kansrijke Start.
Impact van het SER-advies
Zoals hierboven aangestipt: gezondheid is in feite verbonden met alle beleidsterreinen. De SER benadrukt dan ook het principe van “Health in all Policies”, wat zoveel betekent dat op ieder beleidsterrein bij ieder beleidsvoornemen een gezondheidsparagraaf behoort te worden opgenomen waarin de gezondheidseffecten worden beschreven. Dit geldt vanzelfsprekend ook voor de eigen adviezen van de SER. En daarmee ligt er ook een taak bij de afzonderlijke partijen in de SER om mede invulling en uitvoering te geven aan de adviezen.
Omgeving en individu
Breed kijken naar gezondheid en zaken als leefstijl, milieu en andere factoren benadrukken wil nog niet zeggen dat je de op het individu gerichte gezondheidszorg uit het oog kunt verliezen, integendeel. Uiteraard heeft het programma positieve gezondheid grote betekenis voor individuele burgers. Maar de suggestie van de redactie dat de achterbannen van de SER en van de KNMG (dat ook een oproep deed aan de formatie), om zich in te zetten voor collectieve gezondheidsbevordering en -bescherming verdient serieuze aandacht.
Bestaande gebiedsprogramma’s (bijv. Heerlen-Noord, Rotterdam Zuid) zouden aangevuld kunnen worden in andere gebieden. Tegelijkertijd is het nog te vroeg om te bepalen of deze programma’s daadwerkelijk succesvol zijn. De programma’s omvatten immers langdurige, generatielange, investeringen met kwetsbare elementen, waarbij gezondheid een belangrijke factor is, maar woon- en leefomstandigheden moeilijk verschuiven. Te veel is er in het verleden gewerkt met incidentele subsidies voor een beperkt aantal jaren en zonder een implementatiestrategie ter verspreiding van succesrijke onderdelen van de programma’s.
Quintupple Aim uitbreiden tot Sevenfold Aim
In 2008 pleitten de internationaal erkende gezondheidsexperts Berwick, Nolan en Whittington voor het gelijktijdig nastreven van drie gezondheidsdoelen: verbeteren van de ervaring met zorgverlening, het verbeteren van de volksgezondheid en het verlagen van de gemiddelde gezondheidszorgkosten per inwoner. Hun Triple Aim-pleidooi vond navolging in de gehele wereld, ook in Nederland. In latere jaren voegden andere auteurs een vierde doel (quadruple aim) toe (ook verhogen van arbeidsmotivatie van professionals) en in 2022 een vijfde doel of wel quintuple aim (verkleining sociaal-economische gezondheidsverschillen). Kenmerk bleef dat de onderscheiden gezondheidsdoelen onderling samenhangen en nastreven gelijktijdig gebeurt en elke overheidsmaatregel effecten heeft op al deze doelen. In feite wil de SER deze doelen explicieter maken door ze aan te vullen en te verbreden met een zesde en een zevende doel: health in all policies en bestaanszekerheid. Met deze aanvulling kunnen natuurlijk weer vragen gesteld worden over boven- onder- of nevenschikking van doelen onderling, maar het heeft in ieder geval als voordeel dat gezondheid en gezondheidsdoelen tot in alle haarvaten van de maatschappij aan de orde zijn. Niet alleen de overheden en de overheidsinstituties zijn daarbij dan aan zet, maar ook SER- en andere partijen die rechtstreeks belang hebben bij welvaart, rechtvaardigheid en sociale cohesie: iedereen dus.
Met dank aan Marike Knoef, Arend Odé en SER senior-communicatie-adviseur Astrid van Kleef
Zoektermen op internet:
Robert Mouton, Guus Schrijvers, SER, Sevenfold Aim, omgeving, individu, CBS, gezondheid, economie, preventie