Door Han Anema (bedrijfsarts en verzekeringsarts) en Judith Huirne, gynaecoloog, beiden hoogleraar bij het Amsterdam UMC.

In 2003 was het Anema als bedrijfsarts opgevallen, dat hij regelmatig een onverklaarbare praktijkvariatie bij dezelfde ingrepen zag in hersteladviezen die patiënten meekregen uit het ziekenhuis. In opdracht van het college voor zorgverzekeringen deed hij daarom in 2003 onderzoek om de variatie in deze adviezen te verminderen door middel van Delphi onderzoek. Hij bereikte hierbij consensus tussen huisartsen, bedrijfsartsen en medisch specialisten. 

Een paar jaar later en los van Anema’s observatie in 2003 viel het gynaecoloog Judith Huirne op, dat de mate van herstel en werkhervatting na een minimaal-invasieve behandeling niet voldeden aan de hoge verwachtingen. Het herstel duurde onnodig veel langer dan uit medisch oogpunt te verwachten is. Dit was de aanleiding voor beiden om te gaan samenwerken. Zij begonnen met focusgroep-onderzoek onder geopereerde patiënten en vroegen hen naar hun ervaringen en behoeften. Daaruit bleek dat een éénduidig advies met gedetailleerde informatie over welke activiteiten zij hoe en wanneer na de operatie weer mogen hervatten, één van de belangrijkste behoeften was van de patiënten. Dit was de aanleiding voor de ontwikkeling van de eHealth interventie Ik herstel en het evaluatieonderzoek daarbij. Hieronder doen Anema en Huime verslag daarover.  

De interventie 

Het programma Ik herstel is een ehealth-toepassing waarmee patiënten op een gepersonaliseerde manier na hun operatie worden begeleid. Patiënten geven in de app aan welke activiteiten voor hen persoonlijk belangrijk zijn om te hervatten thuis, in hun werk of bij het sporten. Voor het hervatten van deze persoonlijke activiteiten krijgen zij advies voorafgaand aan en dagelijks na de operatie. Deze hersteladviezen worden gegenereerd door een algoritme dat is ontwikkeld door een multidisciplinair expertpanel op basis van het type operatie en de gebruikte techniek. Zo krijgt elke patiënt een persoonlijk herstelplan en zorg op maat. Ook krijgt de patiënt via een dashboard in de app inzicht of het herstel volgens plan verloopt. Een activiteitenmeter stimuleert het zelf werken aan het herstel. Dat bevordert ook het zelfmanagement: de patiënt krijgt meer regie over het eigen herstel. Tevens voorziet de app de patiënten van informatie over de operatie, veel voorkomende klachten en het herstel. Ook wordt aan patiënten de mogelijkheid van een e-consult aangeboden in plaats van een afspraak met de arts in het ziekenhuis.  

Zorgprofessionals kunnen met gevalideerde Promis vragenlijsten via telemonitoring volgen of het herstel goed verloopt. Op basis daarvan kunnen zij besluiten of het nodig is om wel of niet patiënten op het postoperatieve spreekuur uit te nodigen of contact te leggen via een e-consult. Dit bespaart zorgprofessionals tijd en verlaagt de werkdruk. De ontwikkeling van de app is gebeurd in nauwe samenwerking met de Patiëntenfederatie en beroepsverenigingen van artsen in Nederland. Het Ministerie van VWS heeft (via ZonMw) deze onderzoeken medegefinancierd. Meer details over de ehealth-interventie vindt u op de de subpagina Onderzoek en Wetenschap van de genoemde website ikHerstel. 

Het onderzoek 

In een artikel dat in juli 2023 uitkwam in de Lancet Digital Health, onderzochten Den Bakker en collega’s het effect van deze eHealth toepassing. Dit gebeurde bij 355 patiënten die op de wachtlijst stonden in elf ziekenhuizen om een darmoperatie of baarmoederoperatie te ondergaan. Een aanzienlijk deel van deze patiënten kreeg een darmoperatie vanwege dikke darmkanker. De helft van hen kreeg toegang tot de eHealth interventie IkHerstelen de andere helft kreeg toegang tot een placebo website met daarop de adviezen uit de folder van het ziekenhuis. Het herstel werd op een innovatieve manier gemeten: elke patiënt kon zelf aangeven welke acht persoonlijke activiteiten moesten zijn hervat voor er sprake was van persoonlijk herstel. Dit gebeurde met een persoonlijke short form van de genoemde PROMIS- vragenlijsten lichamelijk functioneren en sociale participatie. Voor meer informatie verwijzen we naar het genoemde artikel in de Lancet Digital Health. Deze methode werd in 2018 al toegepast voor de evaluatie van IkHerstelbij minimaal invasieve operaties. In het artikel daarover in de Lancet toonden Van der Meij en collega’s aan, dat de app effectief was. Zij constateerden bij minimaal invasieve operaties (waarvan de gemiddelde hersteltijd veel korter is) een mediaan van 21 dagen in de interventiegroep en 26 dagen in de controlegroep. De eHealth interventie IkHerstel is in de afgelopen jaren onder leiding van beide auteurs verder verbeterd en onderzocht. In totaal deden ca. 1500 patiënten mee aan verschillende door ZonMw gefinancierde onderzoeken.  

Resultaten van het onderzoek gepubliceerd in juli 2023 

De eHealth toepassing IkHerstel zorgt volgens de laatste publicatie ervoor dat patiënten tot 1,3x sneller en vaker herstellen van grote buikoperaties zoals bij darmkanker of een baarmoederverwijdering. Dankzij dit programma kunnen patiënten 13 dagen eerder hun normale activiteiten oppakken dan zonder deze eHealth interventie. De mediane tijd tot het hervatten van hun normale activiteiten was 52 dagen (interkwartiele range 33-111 dagen) in de interventiegroep en 65 dagen (39-152 dagen) in de controlegroep die toegang kreeg een placebo website met de folder van het ziekenhuis. Er was geen verschil in postoperatieve complicaties tussen beide groepen.  

Patiënten erg tevreden 

Negen van de tien patiënten zijn erg tevreden over de eHealth interventie. Patiënten worden sneller uit het ziekenhuis ontslagen. Waar patiënten vroeger een aantal dagen zorg en informatie in het ziekenhuis ontvingen, zijn zij nu vaak dezelfde dag alweer thuis met onvoldoende begeleiding bij hun herstel. Veel patiënten geven aan dat zij zonder de eHealth-interventie vaak onzeker zijn welke activiteiten zij wanneer weer mogen hervatten. Dat leidt ertoe dat ze pas later hun eigen activiteiten oppakken en weinig bewegen. Ook het weer gaan werken en sporten stellen zij uit. Dit vertraagt het herstel omdat het weer snel oppakken van activiteiten juist het herstel bevordert. Daardoor is er bij patiënten behoefte aan zorg op afstand bij operaties.  

De app vergroot eigen regie & zelfmanagement van de patiënt. Patiënten voelden niet veel belemmeringen om deze eHealth interventie te gebruiken, ook was geen extra scholing nodig. Ook oudere patiënten bleken hier eenvoudig mee om te kunnen gaan.  

Kosteneffectiviteit is gunstig 

In dit laatste onderzoek is geen Kosten Effectiviteits Analyse (KEA) gedaan. Er is wel al in 2017 een KEA uitgevoerd bij patiënten die vergelijkbare grote operaties ondergingen in een eerdere RCT. Daaruit bleek dat begeleiding met de app kosteneffectief is vanuit maatschappelijk perspectief. De app bespaarde vooral kosten op ziekteverzuim en ca. €180,- /per patiënt aan zorgkosten in het ziekenhuis door minder vervolgconsulten. Eerder onderzoek wees uit dat negen op de tien professionals tevreden is over de interventie en het aan collega’s aanbeveelt. Omdat de app het aantal vervolgconsulten vermindert betekent dit een verlichting van de werkdruk van zorgprofessionals. De app geeft de patiënt veel informatie rondom de operatie en begeleidt patiënten na ontslag: wat mogen ze doen, wat is normaal en wanneer moet de patiënt contact opnemen. Deze uitleg hoeft niet door de arts of verpleegkundige gegeven te worden. Dat scheelt aanvullend tijd. Deze voordelen en de voordelen van het e-consult hebben we niet meegenomen in de eerdere KEA. 

Vervolg  

De positieve onderzoeksresultaten (grotere patiënttevredenheid, sneller herstel, toegenomen kwaliteit van leven, kostenbesparing en werkdrukvermindering) zijn alle reden om de interventie – als een eHealth-applicatie – voor een breder publiek beschikbaar te maken. In 2019 is daarom de spin-out de IkHerstel BV opgericht (zie www.ikherstel.nl). Beide auteurs van dit artikel zijn medisch adviseur van de spin-out en adviseren bij de verdere implementatie. 

Voor IkHerstel zijn inmiddels algoritmen ontwikkeld voor zo’n twintig verschillende behandelingen (gynaecologie, chirurgie en orthopedie). IkHerstel is in 2023 bezig met het ontwikkelen van nieuwe hersteladviezen op de vakgebieden van Obstetrie, Urologie en Cardiologie. Het doel is om herstel adviezen te hebben ontwikkeld vóór eind 2025 voor 80 procent van alle planbare operatieve zorg… In juni 2023 is IkHerstel toegevoegd aan de ZE&GG implementatie agenda. Deze afkorting staat voor Zorgevaluatie en Gepast Gebruik. Daarnaast zijn Anema en Huirne wetenschappelijk bezig met doorontwikkeling van de app om deze verder te personaliseren op basis van de specifieke kenmerken van patiënten.  

Een prachtig voorbeeld van passende zorg 

Deze vorm van hybride zorg is een prachtig voorbeeld van passende zorg zoals afgesproken is in het Integraal Zorg akkoord (IZA): een combinatie van digitale en fysieke zorg waarbij de patiënt in staat gesteld wordt tot meer eigen regie en zelfmanagement in de zorg. Het motto daarbij is: ‘zelf als het kan, thuis als het kan en digitaal als het kan’. Het algoritme van de app maakt voor iedere patiënt een persoonlijk operatie-specifiek herstelplan op basis van diens persoonlijke doelen. Ook de zorgprofessionals worden ontlast en kunnen op afstand meekijken via telemonitoring of het herstel volgens plan verloopt 

Gewonnen prijzen  

De applicatie heeft de afgelopen jaren verschillende Innovatie prijzen gewonnen: Zorg Innovatie Award 2020 en Zinnige Zorg Award 2021 van VGZ en de Patiëntenfederatie. Per medio 2023 is de IkHerstel-app operationeel in 10 procent van de ziekenhuizen in Nederland. Een belangrijke volgende stap is om de eHealth interventie beschikbaar te maken voor patiënten in alle andere ziekenhuizen. 

Over de auteurs 

Han Anema (1964) is bedrijfs- en verzekeringsarts en sinds 2010 hoogleraar sociale geneeskunde. Hij leidt een grote onderzoeksgroep in de arbeids- en verzekeringsgeneeskunde bij de afdeling Public & Occupational Health Amsterdam UMC. In 2005 ontving hij van NWO een klinisch fellowship om innovatieve zorg op het snijvlak van de kliniek en arbeidsgeneeskunde te ontwikkelen. Rode draad in zijn loopbaan is implementatie & valorisatie van onderzoeksresultaten. Vanaf 2009 is hij Zonmw implementatie fellow waarbij hij onderzoekers adviseert bij de implementatie van hun onderzoeksresultaten. Hij won de Zonmw Parel in 2011 voor zijn verdiensten gericht op implementeren van onderzoeksresultaten in grote bedrijven. Hij zit in het dagelijks bestuur van de valorisatie board van het Amsterdam UMC en is voorzitter van de specialistische opleiding tot verzekeringsarts bij de Netherlands School of Public & Occupational Health. Han is bereikbaar op h.anema@amsterdamumc.nl  

Judith Huirne (1968) is hoogleraar en hoofd van de afdeling gynaecologie en uterine repair center Amsterdam UMC. Ze volgende haar fellowship minimaal invasieve chirurgie in Oslo in 2007 en werkt sindsdien als gynaecoloog in Amsterdam UMC. Ze won in 2021 “the cutting Edge award” voor haar bijdrage in de minimaal invasieve chirurgie. Ze leidt diverse onderzoekslijnen die gericht zijn op innovatie, ehealth en zelfmanagement ter bevordering van de kwaliteit van leven van vrouwen met vrouwspecifieke aandoeningen. Ze is bestuurslid van de ESGE en de ISUOG, en heeft diverse internationale werkgroepen opgericht. Ze is voorzitter van de koepel wetenschap van de NVOG. Judith is bereikbaar via j.huirne@amsterdamumc.nl  

Zoektermen op internet: 

Han Anema, Judith Huirne, planbare zorg, e-Health, IkHerstel, app, telemonitoring, didigtalisering, ziekenhuizen, hersteladviezen