Door Robert Mouton en Guus Schrijvers, hoofdredacteur en redacteur van de Nieuwsbrief Zorg & Innovatie.  

Medicalisering is gewoon(te) 

Zonder direct in de voetsporen van Ivan Illich (Medical Nemesis 1975) te willen treden kunnen wij stellen dat hij ons wel op een belangrijk punt heeft gewezen: als je het begrip ‘medicalisering’ goed tot je door laat dringen (het proces waarbij verschijnselen als ziekte gedefinieerd of als medisch probleem behandeld worden, Wikipedia), dan betrappen we ons regelmatig op het feit dat we zelf medicaliseren. Zodra het woord “gezond” wordt geopperd is er wel een instantie in de institutionele zorg of de daaraan gekoppelde academies die het tot object van studie maakt en relateert aan ziekte, behandeling, genezing, beoordeling of zelfs preventie. De instituties zijn niet alleen gemedicaliseerd, ons denken is dat ook. 

Beweging 

Zo hadden we binnen de redactie een korte discussie. Hoe moeten we “bewegen” stimuleren? In de eerste plaats moet in ons denken aangetoond worden dat bewegen goed is voor de gezondheid, of beter nog om hart- en vaatziekten te voorkomen, als onderdeel van leefstijlprogramma’s, om de conditie gezond te houden, als onderdeel van een behandelplan bij verschillende ziektebeelden (van Parkinson tot mentale gezondheid) … Als we dat allemaal onderzocht en vastgesteld hebben dan kan via gerichte programmering, standaardisering en monitoring gekoppeld aan wetenschappelijk onderzoek bezien worden of behandeling opgenomen kan worden in het basispakket. De patiënt tevreden, de behandelaar tevreden, solidariteit gehandhaafd, toegankelijkheid gereguleerd, betaalbaarheid…tja, dat is natuurlijk wel een issue. 

Reductie 

Want onwillekeurig wordt bewegen gereduceerd tot de (kostengerelateerde) activiteit die plaatsvindt op doktersvoorschrift. Welk mensbeeld wordt daarbij verondersteld? Dat van de patiënt (patientia is Latijn voor het lijden) de zorgbehoevende. Maar bewegen is ook goed voor de niet-zorgbehoevende. Deze activiteit dient vele levensdoelen, van genieten tot ontspannen, van beter voelen tot middel tot verplaatsing. Toch zien we dat gewoon fietsen of wandelen al gauw preventie heet. Laten we ophouden om gewone activiteiten zoals bewegen, eten en ontspannen te medicaliseren. Dat betekent volgens ons dat betaling daarvoor vanuit het zorgdomein meestal niet nodig is, ook al is de mate van het voorkómen van ziekte wel eens vele malen effectiever en frequenter dan bij behandeling. 

Medicalisering en Systeemwereld 

Deze blog is echter geen pleidooi om alle goede “beweging” al dan niet te vergoeden, we doen daar helemaal geen uitspraak over. We willen met het bovenstaande slechts aangeven dat op het moment dat je voor een doodnormale activiteit (beweging) een onderscheid maakt tussen ‘behandeling’ en ‘preventie’ zoals we dat in ons gemedicaliseerd denken gewend zijn, er een hele reeks aan systeemdenken tot stand komt die aan die medicalisering vast hangt (aantonen effectiviteit, opnemen pakket, eigen bijdrage, vergoeding, duur en intensiteit van behandeling, protocollering, kwaliteitstoetsing, certificering, monitoring, indicatie, professionele opleiding, controle, tarief, betaling, verdienen, winst, evaluatie…).  

Er is meer dan medisch denken: een open deur? 

Moet er een bewijs, een autoriteit en een (overheids)programma zijn om mensen te stimuleren te bewegen? Het is natuurlijk niet aan ons om hier een direct antwoord op te geven, maar het is wel aan de lezer om zich over deze vraag te buigen. Gelukkig zijn er heel veel mensen die gewoon het gezonde verstand gebruiken, een aantal die ((para-)medische) begeleiding nodig hebben en er zijn er ook die zich nergens wat van aantrekken. Is dat laatste ongezond? Zolang de medicalisering ons niet allen in de greep heeft kan daar (gelukkig) geen antwoord op worden gegeven. Overigens zijn er wel degelijk auteurs die impliciet of expliciet stellen dat de medicalisering juist wel moet worden doorgetrokken. Die vinden dat gezondheid en ongezondheid het eendimensionale vlak is waarbinnen afwegingen en beleid plaats dient te vinden. Er zijn er zelfs die andere, fundamentele waarden zoals keuzevrijheid, eigen verantwoordelijkheid en toegankelijkheid ondergeschikt maken aan die eendimensionale benadering en expliciet gezondheidsdoelen bovengeschikt maken. Dat laatste wordt in het debat over Health in All Pollicies (HiAP) volgens ons echter al sterk genuanceerd (zie bijvoorbeeld alhier).  

Relativering is geen vrijbrief voor niet handelen 

Deze beschouwing kan worden uitgelegd als een dusdanige relativering dat je niet in het frame, de visie en het beleid van de gezondheidsbevorderaars moet meegaan. Dat is geenszins onze bedoeling, in tegendeel. De beschouwing is juist bedoeld om je bewust te zijn van een context waarbinnen we ons altijd en per definitie bevinden. En dat die beschouwing zelf beperkt is, is natuurlijk ook waar. Zoals we opmerkten in dit artikel over public health beleid, er is (altijd) ruimte voor verbeteringen in het volksgezondheidsbeleid, er zijn tal van maatschappelijke misstanden en de ongezondheid van de bevolking (gewicht/ bewegen/ voeding/ …) is natuurlijk reden tot zorg en verplicht tot inspanning (bijv. GALA). De manier waarop deze opdracht en inspanning echter bij afzonderlijke individuen overkomt zal veel meer vergen dan de eigen overtuiging en de eigen context: en dan is het wel degelijk van belang om zich bewust te zijn van de relativiteit ervan. 

Nawoord 

‘Medicalisering’ is natuurlijk niet het enige maatschappelijke frame waar we ons van bewust kunnen of moeten zijn. Er zijn tal van mogelijkheden om de maatschappij te bezien en te beoordelen: zo zijn er grote groepen die de gemeenschap graag in termen van (on)gelijkheid willen zien, bijvoorbeeld in de mate waarin sprake is van emancipatie, variatie, inkomen, leeftijd, etc. Vaak zijn die verbonden aan idealen en/of partijideologie. Het verschil zit hem er in dat dit vaak expliciete idealen zijn. Bij medicalisering ligt dat anders: het is geïnternaliseerd in onze taal, in ons denken, in beroepsgroepen, in patiënten, kortom in onze cultuur. En inderdaad ook bij uw Zorg & Innovatieredactie. 

Zoektermen op internet:

Robert Mouton, Guus Schrijvers, editorial, beleidsontwikkeling, medicalisering, bewegen, beschouwing, systeemwereld