Door Kimberley van Mildert, alumnus Master Innovatie in Zorg en Welzijn (MIZW) en wijkverpleegkundige bij Careyn.
Samenvatting van MIZW-afstudeerwerkstuk: Een trajectontwerp om kennis, vaardigheden en attitude van ouderen in Breukelen te verhogen en daardoor de kwaliteit van leven te verhogen.
Aanleiding tot het herontwerpen van de inschatting van de zelfredzaamheid van Breukelense ouderen
Ouderen bereiken een hogere leeftijd, wonen vaker zelfstandig en zijn vaker alleenstaand. Een mogelijk gevolg hiervan is verminderde zelfredzaamheid en toegenomen zorgafhankelijkheid. Door vroegsignalering kunnen problemen opgelost, vertraagd of voorkomen worden. Enkele jaren terug bleek dat vroegsignalering van kwetsbare ouderen onvoldoende plaatsvond in Breukelen, een van de kernen van de gemeente Stichtse Vecht. Eerstelijnszorg- en welzijnsverleners uit aldaar wilden dit beter positioneren.
Uit een eerder uitgevoerde probleemanalyse in Breukelen bleek een gebrekkige vroegsignalering mede veroorzaakt te worden doordat ouderen geneigd zijn de zelfredzaamheid te overschatten, zich geen zorgen maken om de toekomst en de angst hebben om de eigen regie te verliezen. Het doel van dit trajectontwerp is daarom het ontwerpen en implementeren van een passende interventie om de zelfredzaamheid van ouderen van 70 jaar of ouder met multimorbiditeit juist in te schatten. Dit draagt bij aan een verhoogde kwaliteit van leven en verbeterde gezondheidsuitkomsten, verbeterde zorgprocessen en reductie van kosten doordat zorg voorkomen, vertraagd of uitgesteld kan worden. Dit leidde tot de vraagstelling:
- Welke interventies zijn hiervoor in de literatuur beschikbaar?
- Welke interventie is het meest geschikt voor eerstelijnszorg- en welzijnsverleners in Breukelen?
- Op welke manier is deze interventie het beste te implementeren?
Beschikbare interventies: een zoektocht op het internet
Om tot beschikbare interventies te komen is een systematische literatuurstudie uitgevoerd in de wetschappelijke databanken PubMed, CINAHL en Embase. Vervolgens is grijze literatuur gezocht op de website van Movisie, Vilans en BeterOud. In totaal zijn er elf studies geselecteerd, waarvan negen studies uit wetenschappelijke databanken en twee bronnen vanuit de grijze literatuur. De studie van Lee et al. (2019) is beoordeeld met een matige methodologische beoordeling en is daarom niet meegenomen. De acht andere studies uit de wetenschappelijke databanken zijn RCT’s en hebben een middelhoge tot hoge beoordeling.
Preventief huisbezoek werkt niet en zelfzorgboekjes wel
Preventieve huisbezoeken hebben minder effect (Behm et al., 2014; Behm et al., 2016 ). Daarnaast wordt een zelfzorgboekje als betrouwbaar aangetoond (Melis et al., 2008). Het zelfzorgboekje is een hulpmiddel ter inspiratie om ouderen te laten ontdekken of er dingen zijn die zij willen regelen (BeterOud). In de genoemde studies van Behm et al. (en in die van Ghalenow et al. uit 2022) worden soortgelijke boekjes ingezet in combinatie met groepsbijeenkomsten.
Vier studies: Groepsbijeenkomsten zijn positief
Positieve effecten worden gezien door het inzetten van informatie- en dialooggroepsbijeenkomsten geleid door verschillende zorg- en welzijnsverleners (Tabel 1).
| Positieve effecten | |
| 1 | Deelnemers hebben meer kennis en vaardigheden ontwikkeld met betrekking tot het ouder worden en weten tot welke organisatie zij zich kunnen wenden als zij steun of advies nodig hebben (Gustafsson et al., 2017) |
| 2 | Deelnemers worden actief ouder en vergroten daarmee de zelfstandigheid (Davodi et al., 2023) |
| 3 | Deelnemers rapporteerden een toegenomen zelfredzaamheid doordat zij in staat waren tot fysieke activiteit, goede voedingsgewoonten en een verbeterd geheugen (Mendoza-Ruvalcaba et al 2015) |
| 4 | Toegenomen fysieke, mentale en sociale zelfzorg (Ghalenow et al., 2022) |
Vergelijkbare initiatieven in regio Utrecht West
In regio Utrecht West zijn er initiatieven met gedeeltelijke overeenkomsten in onder andere werkwijze en beoogd doel zoals beschreven in de gevonden interventies. Bijvoorbeeld de Cursus In Balans in de gemeente Stichtse Vecht. De cursus richt zich op valpreventie door middel van oefeningen, tests en informatie, onder begeleiding van een fysiotherapeut of oefentherapeut. De cursus bestaat uit twaalf bijeenkomsten en wordt afgesloten met een kop koffie of thee. De interventie is erkend (Loketgezondleven, 2022).
Een nieuwe cursus: Zelfredzaam, ook in de toekomst
De gevonden interventies in Tabel 1 hebben geleid tot de ontwikkelde interventie Zelfredzaam, ook in de Toekomst!, die bestaat uit vier informatie- en dialooggroepsbijeenkomsten door een wijkverpleegkundige, diëtist, ergotherapeut en fysiotherapeut, gecombineerd met een zelfzorgboekje (Figuur 1).
Figuur 1
Implementatie
Om beïnvloedende factoren rondom de implementatie van de interventie Zelfredzaam, ook in de Toekomst in kaart te brengen zijn opnieuw de genoemde wetenschappelijke databanken geraadpleegd. Vijf artikelen zijn geïncludeerd, waarvan vier artikelen uit Zweden. Alle studies zijn middelhoog tot hoog beoordeeld op methodologische grondigheid.
Literatuuronderzoek laat zien dat een onvoldoende actieve houding (Castel et al., 2019), gebrek aan interesse, tijd en slechte gezondheid (Gustafsson et al, 2012; Zingmark et al., 2014) van de deelnemer belemmerend kan zijn. Belemmerend vanuit zorg- en welzijnsverleners kan onvoldoende inzet zijn (Castel al., 2019). De volgende twee factoren in de omgeving kunnen bevorderend zijn volgens Norberg et al. 2019: verwijzen vanuit bestaande zorgpaden en meer deelnemers tijdens de groepsbijeenkomsten zorgen voor meer ervaringen en meningen.
Discussie
Uit vragenlijstonderzoek onder zorg- en welzijnsverleners in Breukelen kwam naar voren dat er geen financiële middelen beschikbaar zijn. Dit kwam in de gevonden literatuur uit Zweden en Spanje niet als belemmerend naar voren. Echter, er zijn financiële middelen nodig om met de interventie te blijven werken (Greenhalgh et al., 2004). De interventie kan worden ingediend als S3-projecten en hiermee betaald worden vanuit S3-gelden (RegiozorgNU, 2023). Maar om daadwerkelijk de interventie te blijven toepassen is het noodzakelijk dat de financiering structureel geregeld is.
Kortom
Volgens de gevonden resultaten draagt de ontwikkelde interventie Zelfredzaam, ook in de Toekomst! bij tot het vergroten van de kennis, vaardigheden en attitude van 70-plussers met multimorbiditeit in Breukelen. De interventie draagt bij aan de ervaren kwaliteit van leven en sluit aan bij de visie van de eerstelijnszorg- en welzijnsverleners uit Breukelen. Tenslotte is de interventie van maatschappelijke waarde doordat zorg uitgesteld of voorkomen kan worden. Aanbevolen wordt om eerste ervaringen op te doen in Nederland door middel van pilots.
Over de auteur
Kimberley van Mildert (1995) is werkzaam als wijkverpleegkundige bij Careyn in het wijkteam Breukelen Binnen. Naast haar functie als wijkverpleegkundige is Kimberley regisseur wijkverpleegkundige, waarin zij binnen het wijksamenwerkingsverband in Breukelen, Loenen en Kockengen aan de slag gaat met het implementeren van de elementen van Passende Zorg en wijkgericht werken. Daarnaast heeft innovatie haar aandacht, wat vormgegeven wordt vanuit haar rol als ambassadeur innovatie binnen Careyn Utrecht West. Tenslotte is Kimberley opgeleid tot procesbewaker intercollegiale toetsing met als doel de kwaliteit van wijkverpleging te verbeteren en praktijkvariatie te voorkomen. In 2023 heeft Kimberley haar Master Innovatie in Zorg en Welzijn aan de Hogeschool Utrecht met genoegen afgerond. Het trajectontwerp is op te vragen per mail bij de auteur van dit artikel: k.mildert@careyn.nl.
Zoektermen op internet:
Kimberley van Mildert, zelfredzaamheid, patiëntaspecten, ouderen, Breukelen, zelfzorg, vroegsignalering