Door Guus Schrijvers en Robert Mouton, redacteur en hoofdredacteur van de Nieuwsbrief Zorg en Innovatie.  

Enkele weken geleden kwam in een gesprek met CZ-bestuursvoorzitter Joep de Groot en Bernhoven-innovator Wink de Boer aan de orde dat de betaling per verrichting niet geschikt is om passende zorg te stimuleren. Een alternatief is het werken met aanneemsommen als sluitstuk voor het werken met regiobeelden en regioplannen. Hieronder werken Guus Schrijvers en Robert Mouton deze betaalmethode in deze context uit. Zij beperken zich tot hoofdlijnen. Voor de gelegenheid doen zij dat door middel van een interview met zichzelf. Hieronder treft u de beantwoording aan van de vragen 8 tot en met 14 over voor- en nadelen en implementatie van aanneemsommen. Het Nieuwsbriefnummer van 27 juli bevat de antwoorden op de eerste zeven vragen. 

8. Wat zijn de voordelen  van het werken met aanneemsommen? 

Wij zien, kort geformuleerd, enkele voordelen: 

  • Aansluiting op de lange termijn, aangegeven  in regiobeeld en regioplan. 
  • Zorgaanbieders zijn gericht op verdelen van schaarste en niet op het realiseren van  volumen van zorg zoals bij betaling per verrichting.
  • Doel wordt het verlenen van passende zorg. 
  • De mate waarin de delen in het regioplan worden gerealiseerd, telt zwaar mee bij de verantwoording aan de opdrachtgever(s).
  • De hoofdaannemer kan over de silo’s heen onderaannemers inschakelen (voorbeeld: inschakelen van ouderenzorg. door revalidatiecentra). Uiteraard gebeurt dit zonder afknijpen van onderaannemers door grote zorgaanbieders. Hiervoor geldt het toezicht van de ACM. 

9. Zijn er ook nadelen? 

Ja, elk voordeel heeft zijn nadeel. Wij noemen er vier:  

  • Bij een aanneemsom ligt afwentelen op de loer naar andere zorgaanbieders die zonder aanneemsom werken.  Als ZZP’ers en Zelfstandige Behandel Centra werken zonder aanneemsom, krijgen deze het veel drukker: dan gaan professionals uit de instellingen met aanneemsommen meer naar hen verwijzen. Aanneemsommen werken gunstig als het ecosysteem van de zorg als één geheel wordt beschouwd en er geen afwenteling mogelijk is naar andere aanbieders die nog wel achter volume aanjagen.    
  • Zorgverzekeraars vormen bij aanneemsommen de countervailing power van de zorgaanbieders. De vraag is of zij voldoende know-how en menskracht hebben om met verstand van zaken over de aanneemsommen van zorgaanbieders te onderhandelen. Aan de andere kant: het regioplan vormt het uitgangspunt van de jaarbegroting. Dat plan is wel volop besproken en vormt geen onderdeel van de begrotingsonderhandeling.  
  • Onduidelijk blijft of op basis van de Mededingingswet twee zorgverzekeraars gezamenlijk als opdrachtgever mogen optreden van zorgaanbieders binnen de ZVW.  Zie ook onze opmerkingen onder  vraag 1 in de Nieuwsbrief  Zorg en Innovatie van 27 juli.  
  • Een aanneemsom is geen wondermiddel. Wij zien aanneemsommen als een noodzakelijke en niet als een voldoende voorwaarde om passende zorg mogelijk te maken. Aan regiobeelden, regioplannen en aanneemsommen gaan vooraf: Vertrouwen, respect en integriteit over en weer van opdrachtgevers en zorgaanbieders, een gemeenschappelijk draagvlak voor het regioplan van bestuurders en professionals werkzaam bij zorgaanbieders en last but not least besef dat opdrachtgevers en zorgaanbieders elkaar hard nodig hebben.  

10. Zijn er ervaringen met aanneemsommen in de zorg? 

Ja zeker. Wij noemen  zes voorbeelden: 

  • Het Zuyderland-ziekenhuis te Heerlen en Sittard heeft een financieel tienjaren-contract met zorgverzekeraar CZ. De resultaten zijn veel belovend. Maar een tienjaren-contract is geen voldoende voorwaarde voor dit succes. Vertrouwen en een goede samenwerking tussen zorgaanbieders en zorgverzekeraars zijn ook noodzakelijk.  
  • Ziekenhuis Bernhoven had alleen afspraken over verlaging van de productie-afspraken en daarmee over de inkomsten gemaakt. De inkomsten van het ziekenhuis daalden in vijf jaar zonder kwaliteitsverlies. Maar de kostenverlaging bleef achterwege. 
  • Een NZA publicatie met de titel Inspirerende Contracten van 18 juli 2023 beschrijft hoe vier ziekenhuizen onlangs met hun zorgverzekeraar een contract sloten voor meerdere jaren en met een aanneemsom. Dat zijn Antonius Ziekenhuis, het Elkerliek ziekenhuis, het Alrijne ziekenhuis en het Elisabeth-TweeSteden Ziekenhuis.     

11. Is voor het werken met aanneemsommen een stelselwijziging nodig? 

Nee. Wij merken op dat lange-termijnafspraken nu ook al gelden bij de voorbeelden onder vraag 10. Zij worden gebruikt bij het jaarlijks vaststellen van de begroting. Van belang is dat het werken met aanneemsommen niet leidt tot kartelvorming en fusies. Want dan treedt de Mededingingswet in werking.  

12. Kan het werken met aanneemsommen bestaan naast de betaling per verrichting? 

Ja, dat kan. Huisartsen worden betaald met een aanneemsom (betaling op basis kenmerken van de ingeschreven praktijkpopulatie), verrichtingen en apart geld voor innovatieve projecten. Daar is niets mis mee. Zo’n model  is ook denkbaar voor intramurale zorgaanbieders.  Dat was het pleidooi van Guus Schrijvers in zijn boek over het Cappuccinomodel in 2014.  

13. Stimuleren aanneemsommen de zorginnovatie? 

Ja, dat kan. Wij geven enkele grote en kleine voorbeelden:  

  • Binnen de aanneemsommen gaan zorgaanbieders hun eigen zorgaanbod slimmer inrichten door meer zorg digitaal te verlenen. Deze switch heeft geen invloed op de hoogte van de aanneemsom. 
  • Wijkverpleegkundige herintroduceren als wijkgebonden verpleegkundige op basis van een abonnementstarief zoals dat vroeger ook bestond.  Wel eerst in het regioplan opnemen, dat wijkverpleegkundigen meer wijkgebonden gaan werken. Daarna via aanneemsommen voor eerstelijnsorganisaties  samenwerking tussen huisartsen en sociaal domein stimuleren.  
  • De hoogte van het Persoons Gebonden Budget (PGB)  wordt in België en Duitsland  vastgesteld  op basis van kenmerken van de patiënt. Deze laatste ontvangt dan een aanneemsom en regelt de eigen zorg zonder verantwoording over de ingekochte zorg Ook hier geldt: eerst een regiobeeld en een regioplan hierover opstellen en daarna pas vertalen in aanneemsommen.  

14. Moeten politieke partijen in hun verkiezingsprogramma’s pleiten voor aanneemsommen in zorg en welzijn? 

Niet als ‘big bang reorganisatie’ in één keer. Wel als optie aanbevelen als er een regiobeeld of regioplan ligt.  Het is ook van belang de invloed van politieke partijen via het parlement te relativeren. Okay, Innovatie hangt af van steun van regering en parlement om de weg naar aanneemsommen in te slaan. Maar innovatie hangt ook  af van  het zakjes Engelse drop van patiëntenorganisaties voor ploeteraars die aanneemsommen moeten voorbereiden, beoordelen en in onderhandeling met elkaar vaststellen.   

Over de auteurs 

Guus Schrijvers is gezondheidseconoom en em. hoogleraar Public Health en Robert Mouton is filosoof, Master of Public Health en adviseur. 

Met dank aan Jaap van den Heuvel voor zijn commentaar op een eerdere versie van deze editorial.  

Zoektermen voor het internet:   

Guus Schrijvers, Robert Mouton, beleidsontwikkeling, aanneemsom, budgetten, medisch specialisten, uitkomstbekostiging, budgettering, zorgaanbieders, burgers, patiënten, shared savings, loondienst,